Nhằm triển khai công tác đấu thầu qua mạng theo lộ trình đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch tổng thể và lộ trình áp dụng đấu thầu qua mạng giai đoạn 2016 – 2025, ngày 15/11/2017, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã ban hành Thông tư số 04/2017/TT-BKHĐT quy định chi tiết về lựa chọn nhà thầu qua hệ thống mạng đấu thầu Quốc gia (Thông tư 04). Thông tư 04 có hiệu lực từ ngày 01/03/2018 và thay thế Thông tư 07/2016/TT-BKHĐT ngày 29/06/2016 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư quy định chi tiết lập hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu mua sắm hàng hóa đối với đấu thầu qua mạng và Chương III, Thông tư liên tịch số 07/2015/TTLT-BKHĐT-BTC ngày 08/09/2015 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư – Bộ Tài chính quy định chi tiết việc cung cấp, đăng tải thông tin về đấu thầu và lựa chọn nhà thầu qua mạng.
Thông tư 04 được xây dựng với quan điểm tăng cường công khai thông tin đấu thầu, nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát thực hiện công tác đấu thầu của các bên liên quan và toàn xã hội. Với nhiều điểm mới mang tính đột phá, Thông tư 04 tạo động lực giúp tăng tỷ lệ áp dụng đấu thầu qua mạng trong năm 2018.
Được xây dựng theo hướng giảm tối đa thủ tục hành chính, văn bản giấy; tự động hóa các thao tác đăng tải thông tin, đánh giá hồ sơ dự thầu, Thông tư 04 đã giúp bên mời thầu đăng tải thông tin đấu thầu thuận tiện hơn, nhà thầu tham gia dự thầu dễ dàng hơn.
Lần đầu tiên việc thực hiện đấu thầu qua mạng có Thông tư hướng dẫn dành cho tất cả các loại hình cung cấp dịch vụ tư vấn, phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Đấu thầu áp dụng hình thức đấu thầu rộng rãi, chào hàng cạnh tranh trong nước theo phương thức một giai đoạn một túi hồ sơ, một giai đoạn hai túi hồ sơ (Thông tư không áp dụng đối với gói thầu chia thành nhiều phần. Trường hợp cần áp dụng lựa chọn nhà thầu qua mạng đối với gói thầu chia thành nhiều phần thì phải tách các phần thành gói thầu riêng biệt để lựa chọn nhà thầu). Với các tính năng mới trên hệ thống và quy định mới tại Thông tư 04, phạm vi áp dụng đấu thầu qua mạng đã được mở rộng hơn, cho phép áp dụng đấu thầu qua mạng cho hầu hết các gói thầu quy định trong Luật Đấu thầu, khuyến khích, thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác đấu thầu của hệ thống KBNN, đây là xu hướng tất yếu để đưa việc chi tiêu tiền từ NSNN ngày càng công khai, minh bạch hơn. Bên cạnh đó, cũng còn gặp một số trở ngại khi triển khai thực hiện đấu thầu qua mạng tại các đơn vị.
Thuận lợi trong quá trình thực hiện lựa chọn nhà thầu qua mạng
Thông tư 04 được ban hành đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng và tạo thuận lợi cho các nhà thầu, chủ đầu tư, bên mời thầu… tham gia thực hiện, thúc đẩy đấu thầu qua mạng theo lộ trình.
Công khai quy trình đấu thầu
Việc đăng tải kế hoạch lựa chọn nhà thầu, thông báo mời thầu và hồ sơ mời thầu, nhận hồ sơ dự thầu (HSDT), làm rõ hồ sơ mời thầu, hồ sơ dự thầu, đến thông báo kết quả trúng thầu… trên hệ thống giúp nâng cao tính công khai, minh bạch, cạnh tranh, công bằng và hiệu quả kinh tế trong công tác đấu thầu, rút ngắn thời gian, giảm bớt chi phí cho bên mời thầu và nhà thầu, hạn chế sự tiếp xúc giữa các bên tham gia đấu thầu, giảm tiêu cực, góp phần chấm dứt tình trạng hạn chế sự tham gia của các bên tham gia đấu thầu, nâng cao hiệu quả của công tác đấu thầu.
Mở rộng phạm vi áp dụng đấu thầu qua mạng và số hóa các mẫu hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu
Thông tư 04 có hai điểm mới quan trọng. Thứ nhất, mở rộng thêm phạm vi áp dụng đối với phương thức đấu thầu một giai đoạn hai túi hồ sơ của các gói thầu cung cấp dịch vụ tư vấn, phi tư vấn, mua sắm hàng hoá, xây lắp. Thứ hai, trên cơ sở các Thông tư hướng dẫn chi tiết trong lĩnh vực đấu thầu, đã số hóa tất cả các biểu mẫu đấu thầu trên hệ thống cho 7 mẫu hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu đối với các gói thầu áp dụng đấu thầu qua mạng (trừ một số nội dung quy định về năng lực kinh nghiệm, yêu cầu kỹ thuật và biểu mẫu của hợp đồng). Đây là điểm khác biệt rất lớn của đấu thầu qua mạng so với đấu thầu truyền thống.
Khi áp dụng đấu thầu qua mạng, các bên chỉ việc điền vào các mẫu có sẵn trên hệ thống rồi tải trực tiếp lên mạng; tự động hóa các thao tác đăng tải thông tin đấu thầu, đánh giá hồ sơ dự thầu giúp bên mời thầu đăng tải thông tin đấu thầu thuận tiện hơn; tự động kiểm tra sự phù hợp của hồ sơ dự thầu ngay khi nộp…
Bổ sung một số tính năng trên hệ thống để tạo thuận lợi cho bên mời thầu và nhà thầu tham gia đấu thầu qua mạng
Để tăng thêm tiện ích cho người dùng, hệ thống cũng được bổ sung chức năng làm rõ hồ sơ mời thầu trực tuyến, thông báo tự động các giao dịch giữa bên mời thầu với nhà thầu. Trước đây, khi chưa có chức năng này, nhà thầu phải trực trên mạng để cập nhật thông tin gói thầu.
Ngoài ra, một vài tính năng khác cũng được bổ sung mới như: Nhà thầu có thể rút, chỉnh sửa, bổ sung hồ sơ dự thầu điện tử trước thời điểm đóng thầu. Bên cạnh việc có thể rút hồ sơ dự thầu và dự thầu lại, nhà thầu cũng có quyền làm rõ hồ sơ dự thầu và kiến nghị trực tuyến thông qua hệ thống.
Các thông tin về năng lực, kinh nghiệm của nhà thầu (như hợp đồng tương tự, bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả kinh doanh) đều được cập nhật trên hệ thống. Các thành viên tham gia liên danh có thể sử dụng chứng thư số để cùng ký vào bản thỏa thuận liên danh điện tử.
Mặt khác, Thông tư 04 quy định hai quy trình đánh giá hồ sơ dự thầu đối với gói thầu áp dụng phương thức một giai đoạn một túi hồ sơ. Theo đó, phương pháp đánh giá ngược đối với trường hợp không có ưu đãi, Bên mời thầu có thể chọn nhà thầu có giá thấp để đánh giá tính hợp lệ, năng lực kinh nghiệm, đề xuất kỹ thuật và mời thương thảo hợp đồng nếu phù hợp, góp phần rút ngắn thời gian đánh giá hồ sơ dự thầu.
Khó khăn khi thực hiện đấu thầu qua mạng
Bên cạnh những thuận lợi nêu trên, công tác đấu thầu qua mạng trong hệ thống KBNN vẫn còn gặp nhiều khó khăn khi triển khai thực hiện, trong đó, khó khăn lớn nhất trong quá trình triển khai đấu thầu bằng hình thức này là kỹ thuật và nhận thức của nhà thầu và bên mời thầu.
Triển khai đấu thầu qua mạng cần bắt đầu từ thay đổi nhận thức của những người thực thi do vẫn quen với cách thức làm cũ nên không quyết tâm hoặc ngại thực hiện đấu thầu qua mạng
Đấu thầu qua mạng là một môi trường mới, thay đổi toàn bộ quy trình nghiệp vụ so với mô hình đấu thầu truyền thống. Thông điệp này cần phải được chuyển tải mạnh mẽ, làm cho tất cả các bên có liên quan hiểu rằng, mỗi người tham gia đều là một bộ phận cần phải cải cách, thay đổi nhận thức, chứ không phải chỉ phụ thuộc vào công nghệ thông tin. Công nghệ thông tin chỉ là công cụ để thực hiện đấu thầu mua sắm công thông qua môi trường điện tử, điều quan trọng nhất vẫn là sự thay đổi nhận thức của các bên tham gia vào quá trình thực hiện đấu thầu qua mạng. Do đó, cần đảm bảo rằng các bên có liên quan phải được trang bị đầy đủ về năng lực, khả năng và động lực để thay đổi, làm quen và thích ứng với môi trường mới thì việc triển khai đấu thầu qua mạng mới có thể thực hiện thành công.
Hệ thống đấu thầu qua mạng hiện vẫn còn hạn chế về năng lực, tính năng
Hệ thống sau thời gian hoạt động thử nghiệm và chính thức đã phần nào đáp ứng được nhu cầu giao dịch của các đơn vị. Tuy nhiên, sự phát triển luôn đi kèm với những yêu cầu cao hơn về tính năng vận hành và khả năng bảo mật. Khi có sự tham gia của nhiều bên, hệ thống cần phải được đầu tư bài bản về công nghệ và nội dung để phát huy tối đa tiềm năng đối với công tác đầu tư, mua sắm công. Tuy nhiên, do hệ thống vẫn đang trong quá trình vừa làm, vừa hoàn thiện nên một số chức năng hoạt động chưa ổn định, một số thông tin hiển thị tại từng thời điểm không giống nhau, dẫn tới khó khăn cho các bên tham gia tổ chức lựa chọn nhà thầu qua mạng.
Bên cạnh đó, lộ trình áp dụng đấu thầu qua mạng mới chỉ quy định tập trung ở những gói thầu quy mô nhỏ sử dụng hình thức chào cạnh tranh, đấu thầu rộng rãi… nên những gói thầu lớn hơn, nhất là đối với những gói thầu xây lắp đòi hỏi nhiều bản vẽ chi tiết, yêu cầu dung lượng hồ sơ dự thầu lớn, việc tải hồ sơ lên hệ thống thường bị lỗi do đường truyền bị nghẽn trong giờ hành chính.
Hệ thống còn thiếu chức năng kết nối trực tiếp với hệ thống ngân hàng để xác thực ngay bảo lãnh dự thầu tại bước đánh giá tính hợp lệ của hồ sơ dự thầu, đây cũng là chức năng hữu ích phục vụ cho công tác đấu thầu qua mạng.
Hệ thống chưa có cơ sở dữ liệu để lưu trữ các thông tin về năng lực, kinh nghiệm của nhà thầu để bên mời thầu có thể tra cứu, tham khảo tính xác thực trong quá trình tổ chức lựa chọn nhà thầu. Vì vậy, tính trung thực của nhà thầu trong việc tự khai báo năng lực, kinh nghiệm theo mẫu khi tham gia đấu thầu qua mạng cũng là điều đáng lo ngại cho bên mời thầu.
Nguồn lực thực hiện và công tác tuyên truyền, phổ biến, đào tạo, bồi dưỡng đấu thầu qua mạng chưa đáp ứng yêu cầu
Nguồn lực bố trí cho công tác đấu thầu nói chung và đấu thầu qua mạng nói riêng còn mỏng, công chức trong hệ thống KBNN phải làm kiêm nhiệm nên chưa bố trí nhiều thời gian để nghiên cứu công nghệ, ứng dụng và các quy trình, thủ tục trong công tác đấu thầu qua mạng.
Công tác đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực, tuyên truyền phổ biến quy trình, kỹ năng cho các đối tượng trực tiếp tham gia vào công tác tổ chức lựa chọn nhà thầu qua mạng chưa được đáp ứng kịp thời khi quy trình thực hiện đấu thầu qua mạng có nhiều thay đổi so với quy trình truyền thống
Việc thay đổi trong cách thức tham gia dự thầu khiến nhiều doanh nghiệp và đơn vị còn e ngại do nhân sự của các đơn vị tham gia dự thầu cũng chưa được đào tạo bài bản, nên còn gặp nhiều hạn chế, đặc biệt tại các địa phương vùng sâu, vùng xa khiến nhà thầu không mặn mà tham gia đấu thầu qua mạng.
Giải pháp khắc phục những khó khăn khi thực hiện đấu thầu qua mạng trong hệ thống KBNN
Để công tác đấu thầu qua mạng đạt được kỳ vọng và đi vào cuộc sống, từng bước khắc phục những khó khăn nêu trên, các đơn vị trong hệ thống KBNN cần phải triển khai một số giải pháp sau:
Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến đến các đối tượng tham gia vào công tác tổ chức lựa chọn nhà thầu qua mạng nhận thức được rằng đấu thầu qua mạng đang dần chiếm lĩnh và là xu hướng phát triển tất yếu của công tác đấu thầu trong thời gian tới.
Bố trí các công chức có trình độ chuyên môn tốt, nắm vững luật pháp và các cơ chế chính sách về mua sắm, đấu thầu nói chung và đấu thầu qua mạng nói riêng để đảm nhận các vị trí thực hiện nhiệm vụ mua sắm hàng hóa, dịch vụ trong hệ thống KBNN. Các công chức được giao nhiệm vụ cần chủ động, tích cực trong việc nghiên cứu, cập nhật chính sách chế độ về mua sắm, đấu thầu cũng như các quy định có liên quan khác của nhà nước.
Tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo, tập huấn, hướng dẫn cho các cá nhân, đơn vị nắm bắt được các quy định pháp lý và kỹ năng để họ có thể kịp thích ứng, bắt nhịp được với xu thế hiện đại hóa trong lĩnh vực đấu thầu. Trước hết, tất cả nhân sự tham gia đấu thầu qua mạng cần được đào tạo cơ bản, đúng theo quy định của Luật Đấu thầu và kỹ năng thực hiện đấu thầu qua mạng và được cấp chứng chỉ.
Đề xuất với cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực đấu thầu (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) tăng cường cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật để đầu tư cho hệ thống tập hợp, lưu trữ trực tiếp trên hệ thống các hồ sơ, tài liệu để chứng minh năng lực, kinh nghiệm của nhà thầu. Qua đó, bên mời thầu có thể sử dụng các dữ liệu sẵn có trên hệ thống làm cơ sở thực hiện kiểm tra, đánh giá ngay trên hệ thống mà không cần yêu cầu nhà thầu nộp tài liệu đối chiếu khi khi được mời vào thương thảo hợp đồng. Điều này giúp tiết kiệm chi phí rất lớn và tránh hiện tượng khai man năng lực.
Chỉ thị số 47/CT-TTg ngày 27/12/2017 của Thủ tướng Chính phủ về việc chấn chỉnh công tác đấu tác đấu thầu trong các dự án đầu tư phát triển và hoạt động mua sắm thường xuyên sử dụng vốn nhà nước đã yêu cầu các chủ đầu tư, bên mời thầu nghiêm túc thực hiện việc tự đăng tải thông tin đấu thầu trên hệ thống và tổ chức lựa chọn nhà thầu qua mạng theo lộ trình quy định (từ năm 2018 trở đi, thực hiện lựa chọn nhà thầu qua mạng tối thiểu 40% số lượng các gói thầu chào hàng cạnh tranh, 30% số lượng các gói thầu quy mô nhỏ đấu thầu rộng rãi, đấu thầu hạn chế), đưa kết quả thực hiện nhiệm vụ này là một trong những tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của chủ đầu tư, bên mời thầu. Để thực hiện quy định này, cần thay đổi nhận thức, gắn trách nhiệm của người đứng đầu trong đơn vị để tham gia đấu thầu; giao chỉ tiêu bắt buộc phải áp dụng đấu thầu qua mạng và giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm minh, gắn với trách nhiệm của người đứng đầu./.
