Ngày 13/8/2017, Đoàn Đại biểu cấp cao T.Ư Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và Ủy ban Quốc gia về Thanh niên Việt Nam do Bí thư thứ nhất T.Ư Đoàn Lê Quốc Phong dẫn đầu đến đặt hoa tại Tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Thủ đô La Havana.
Tưởng chỉ có Đoàn và các bạn ở Trung ương Đoàn Cuba đi cùng, nhưng đến nơi tôi ngạc nhiên thấy có vài chục người già, trẻ, nam, nữ đứng sẵn thành hai hàng ở lối dẫn từ đại lộ 26 khá cao phía trên xuống công viên Hoà Bình, nơi có tượng đài Bác. Họ vỗ tay nhiệt liệt khi Đoàn đi qua rồi tập hợp thành một khối đứng sau Đoàn đại biểu thanh niên Việt Nam trong nghi lễ dâng hoa.
Đó chính là các thành viên của Chi hội Hữu nghị Cuba - Việt Nam được thành lập để đặc trách việc chăm sóc Tượng đài Bác. Họ chủ yếu gồm những người dân thuộc tổ dân phố nơi đặt tượng đài, một số trí thức, nhân sĩ...
Trong số họ có một ông già tóc bạc trắng. Người phiên dịch cho Đoàn, anh Esteban Gonzalez, tên Việt Nam là Thành, nguyên cán bộ Sứ quán Cuba tại Việt Nam giới thiệu: Bác Yoel Diaz Gutieres - Phó Chủ tịch Hội Hữu nghị Cuba - Việt Nam, kiến trúc sư, người thiết kế công trình tượng Bác.
Kiến trúc sư Yoel Diaz Gutieres kể cho các đại biểu Thanh niên Việt Nam chuyện xây dựng Tượng đài và ý nghĩa của các chi tiết. Bác Yoel Diaz đã hơn tám mươi tuổi. Từ năm 1963, khi mới hăm mấy, bác đã tham gia Ủy ban đoàn kết với miền Nam Việt Nam, tiền thân của Hội Hữu nghị Cuba - Việt Nam bây giờ. Ngoài công trình tượng đài Bác Hồ, bác Yoel Diaz còn thiết kế cả tượng đài Nguyễn Văn Trỗi ở Cuba.
Đến thăm tượng đài Bác ở nước ngoài đã là một điều thú vị (Tượng đài Bác Hồ được dựng ở rất nhiều nơi trên thế giới: Có thể kể ra ba tượng ở Nga - Mátxcơva, Ulyanovsk và Saint Peterbourg, hai ở Mexico - thủ đô Mexico và thành phố Acapulco, bang Guerrereo; các tượng Bác ở thủ đô Caracas - Venezuela, thành phố Cancutta - Ấn Độ), thành phố Montreuil - Pháp, thủ đô Antananarivo - Madagascar, thành phố Zalaegerszey - Hungary, thủ đô Manila - Philippines, thủ đô Buenos Aires - Argentina, thủ đô Santo Dominigo - Cộng hòa Dominica, thị trấn Newhaven - Anh vv… Nhưng thăm và được chính tác giả của công trình kể về lịch sử và ý nghĩa của nó lại càng thú vị gấp bội. Trong buổi sáng tháng 8 nắng Caribe tuyệt đẹp, bác Yoel Diaz kể lại cho chúng tôi nghe câu chuyện xây dựng tượng đài Bác.
Năm 2002, Việt Nam dựng tượng người Anh hùng dân tộc Cuba José Marti ở Hà Nội. Trung ương Hội Hữu nghị Cuba - Việt Nam bàn bạc và quyết định đề xuất lên lãnh đạo hai nước dựng tượng đài Bác Hồ ở La Havana. Đề xuất đó nhanh chóng được lãnh đạo hai nước thông qua. Riêng phần tượng bán thân Bác bằng đồng thì do các nghệ nhân Việt Nam đúc, và trong chuyến thăm chính thức Cuba tháng 10/2002, Thủ tướng Phan Văn Khải đã trao bức tượng này cho phía Cuba.
Tượng đài Bác Hồ ở Thủ đô La Havana. Công trình tượng đài được quyết định đặt giữa Công viên Acapulco rộng 5.600 m2 ở quận Nuevo Vedado thuộc khu vực trung tâm của thủ đô La Havana. Công viên này sau được đổi tên là Công viên Hòa Bình và cũng được gọi là Công viên Hồ Chí Minh.
Là kiến trúc sư có nhiều chục năm kinh nghiệm, đương kiêm Phó chủ tịch Hội Hữu nghị Cuba - Việt Nam, lại đã từng thiết kế công trình về anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi, bác Yoel Diaz được phân công thiết kế công trình tượng đài Bác.
Bác Yoel Diaz chỉ từng chi tiết của tượng đài và thuyết minh: “Nền của tượng đài làm bằng đá cẩm thạch màu đỏ, rộng 54 mét vuông tượng trưng 54 dân tộc anh em của Việt Nam, ở giữa trổ hình ngôi sao 5 cánh trồng hoa vàng - đó là Quốc kỳ Việt Nam. Chính giữa ngôi sao mọc lên trụ đá bệ tượng, làm bằng đá cẩm thạch trắng khắc chữ Tây Ban Nha “Ho Chi Minh - 19 de mayo de 1890 - 2 de septembre de 1969” (Hồ Chí Minh - 19 tháng 5 năm 1890 - 2 tháng 9 năm 1969) không trang trí bất cứ hoa văn, họa tiết nào để tượng trưng cho cuộc đời giản dị và thanh cao của Bác. Khung bảo vệ phía trên, gồm 4 thanh sắt mảnh sơn đỏ nổi bật trên nền cây xanh chung quanh, kết nối thành hình chóp tượng trưng cho chiếc nón Việt Nam, 3 thanh là 3 tổ chức: Đông Dương Cộng sản Đảng, An Nam Cộng sản Đảng và Đông Dương Cộng sản Liên đoàn; thanh còn lại là Bác Hồ - người liên kết 3 tổ chức này lại thành lập nên Đảng Cộng sản Đông Dương, nay là Đảng Cộng sản Việt Nam”.
Bí thư thứ nhất T.Ư Đoàn Lê Quốc Phong cảm ơn kiến trúc sư Yoel Diaz Gutieres. Trước đây, tôi đã đọc trên mạng một số kẻ chê bai là thiết kế khung hình Kim Tự Tháp của kiến trúc sư Yoel Diaz không biết có liên quan gì đến Việt Nam và người được dựng tượng đài. Nay thì đã rõ là họ không hiểu được ý tưởng sâu sắc của người thiết kế rất yêu và hiểu rất sâu sắc về Việt Nam này.
Bác Yoel Diaz chỉ và nói rặng trúc dày sau tượng đài là để tạo phong cảnh gần gũi giống Việt Nam. Đây là giống trúc được chọn ở Cuba. Và mấy tán cây cổ thụ cao vút phía sau kia nữa cũng không phải ngẫu nhiên mà được bố trí để gợi nhớ rừng núi chiến khu Việt Bắc và Điện Biên Phủ, nơi Bác Hồ đã sống và lãnh đạo Cách mạng Việt Nam.
Từng hợp phần, chi tiết của tượng đài đã được làm với cả tình yêu. Trước khi đến Cuba, tôi đã đọc đâu đó câu chuyện tìm đá làm công trình. Cuba là đất nước rất ít núi, tìm được đá phù hợp cho những công trình quan trọng như thế này không phải dễ. Nhưng bác Yoel Diaz đã tìm được đá cẩm thạch đỏ để làm nền tượng đài ở mỏ đá Real Campina ở tỉnh Cienfuegos ở miền Trung Cuba, cách La Havana đến hơn 350 cây số. Nhưng tìm khối đá cẩm thạch trắng để làm trụ tượng mới thật là khó. Bác đã đi nhiều nơi, gõ nhiều cửa nhưng không tìm đâu ra khối đá đủ lớn theo yêu cầu. Tình cờ một người bạn cho bác biết ở Đảo Thanh niên người ta đang xử lý một khối đá hoa cương trắng, kích thước có thể đáp ứng yêu cầu của công trình. Bác Yoel Diaz lập tức đến và vui đến lặng người khi thấy phiến đá nguyên khối cao gần 3 mét, nặng khoảng 5 tấn. Xí nghiệp đang xử lý khối đá cho một mục đích khác đồng ý ngay đề nghị của Bác Yoel Diaz khi biết nó sẽ được làm trụ tượng đài Bác Hồ. Họ còn cắt mài khối đá theo đúng kích thức mà bác Yoel Diaz yêu cầu: cao 2,1 m, rộng 1m và dày 0,6m.
Tượng đài Bác Hồ được thi công khẩn trương trong hơn 1 tháng và khánh thành đúng dịp kỷ niệm 113 năm ngày sinh nhật Bác - 19/5/2003. Công trình là một trong những biểu tượng tiêu biểu nhất của tình hữu nghị anh em Cuba - Việt Nam, được nhân dân địa phương hết sức trân trọng và chăm sóc. Đây cũng là nơi mà tất cả các đoàn đại biểu đến từ Việt Nam đều qua để dâng hoa. Và hôm ấy, ngày 13/8, đúng kỷ niệm 91 năm ngày sinh Fidel, 9 thành viên Đoàn đại biểu cấp cao của T.Ư Đoàn và Ủy ban Quốc gia về Thanh niên Việt Nam mặc áo xanh Thanh niên Việt Nam đứng trang nghiêm trước tượng Bác Hồ dưới trời xanh mây trắng, cùng những người bạn Cuba chí tình xúc động khi quốc ca hai nước cử lên và lắng nghe hai bài phát biểu của anh Julio Heriberto Gomez Casanova - Thường vụ T.Ư Đoàn, đại diện lãnh đạo T.Ư Đoàn TNCS Cuba và anh Lê Quốc Phong nói về Hồ Chí Minh và Fidel, những con người vĩ đại; về tình bạn, tình anh em đặc biệt của hai dân tộc và tuổi trẻ hai nước; về sự nghiệp và di sản lớn lao mà tuổi trẻ hai nước được kế thừa và có nghĩa vụ phải phát triển tiếp. Trong mỗi người đều dâng lên niềm vui và cảm xúc đặc biệt.
Xem kỳ 1 trên số báo đặc biệt gộp các số 245-246-247 chào mừng ngày Quốc khánh vừa qua.
Kiến trúc sư Yoel Diaz Gutieres nhiều lần sang Việt Nam. Ông nhớ nhất là lần vào đầu những năm 70, ông đi cùng đoàn đại biểu mà người dẫn đầu là nữ anh hùng Melba Hernandez – bạn chiến đấu của Fidel, người đã tham gia các cuộc tiến công các trại lính Moncada và Carlos Manuel de Cespedes, Chủ tịch đầu tiên của Ủy ban đoàn kết với miền Nam Việt Nam, Đại sứ Cuba tại Việt Nam. Đoàn gặp Thủ tướng Phạm Văn Đồng để tìm hiểu xem Việt Nam cần Cuba giúp đỡ gì trong thời gian đó.
Ở Cuba, ngoài tượng đài Bác Hồ còn có tượng Nguyễn Văn Trỗi. Tượng đài này đặt ngay trên đường Nguyễn Văn Trỗi chạy ngang qua trước cửa nhà ga số 1 Sân bay quốc tế Jose Marti. Tượng đặt trên bệ cao hơn 3 mét ở vị trí nổi bật tại điểm cắt đường Nguyễn Văn Trỗi với đường Boyeros chạy thẳng từ sân bay về trung tâm La Habvana. Hôm đến Làng Bến Tre ở tỉnh Artemisa cách La Havana chỉ chừng hơn 30 phút ô tô, chúng tôi thấy ngay đầu làng một cụm tượng hai nam nữ nông dân Việt Nam với khẩu súng và con trâu.
