Chìm dần chợ nổi miền Tây - bài cuối: Bảo tồn văn hóa chợ nổi, hành động ngay

Nút thắt hạ tầng

Sự đi xuống của chợ nổi có thể dự đoán được, khi đường bộ phát triển, cầu đường nối thông mọi xóm, ấp, hàng hoá, nông sản của người dân cũng có xe tới tận vườn thu mua thay vì chở bằng ghe, tàu. Hiện, gần như cả miền Tây chỉ chợ nổi Cái Răng (Cần Thơ) xôm tụ mỗi sáng sớm, dù vẫn tồn tại, nhưng khách du lịch nhiều hơn thương hồ, cư dân địa phương. Có một thực tế góp phần vào làm cho chợ nổi Cái Răng “chìm” nhanh hơn, là việc đầu tư hạ tầng chưa thật sự quan tâm tới chợ nổi.

Ông Bùi Văn Bảy, năm nay 52 tuổi, có gần 30 năm gắn với chợ nổi Cái Răng, nhìn chợ giờ khách du lịch nhiều hơn thương hồ ông cũng buồn, vì cuộc sống thương hồ gắn với chợ nổi ngày càng khó làm ăn. Chợ nổi chìm nhanh, ông Bảy cho rằng, có một phần từ việc xây dựng tuyến kè sông Cần Thơ đã không tính tới lối mở cho chợ. Trước khi có bờ kè sông này, cả tuyến bờ sông dài quanh chợ nổi Cái Răng đâu cũng có thể thành bến cho ghe, tàu cập vào chuyển hàng lên - xuống dễ dàng. “Từ khi có bờ kè, việc cập ghe tàu vào bờ để lên xuống hàng rất khó khăn, chỉ còn 1 bến tàu và khách dùng chung, một số người làm cầu tàu tự phát dọc bờ sông để cập bờ, lên xuống hàng, nhưng cũng rất bất tiện. Khi nước triều lên ghe còn đậu được sát mép bờ kè để lên bờ, xuống ghe, chứ khi nước xuống phải đậu phương tiện ở quãng xa bờ vài mét, thêm bờ kè cao vài mét như một bức tường ngăn trở hoạt động vận chuyển hàng hoá qua lại giữa trên bến, dưới thuyền. Từ đó, người ta phải tìm cách khác để luân chuyển hàng hoá tiện lợi hơn, và chợ nổi tự khắc bị bỏ rơi”, ông Bảy nói.

Bên cạnh đó, việc kết nối giữa đường bộ và chợ nổi cũng chưa thuận lợi, các tuyến đường kết nối với bến tàu chợ nổi chưa thuận lợi cho xe tải lớn ra vào. Điển hình như chợ nổi Cái Răng, đường vào chợ chỉ cho xe tải tối đa 10 tấn ra/vào. Cùng đó, do chỉ có 1 bến tàu, cuối tuần khách du lịch đông, cầu tàu bị quá tải, vận chuyển hàng hoá của người dân gặp nhiều khó khăn. Do đó, người dân, thương hồ ở chợ nổi Cái Răng đều mong cấp chính quyền có phương án điều chỉnh lại thiết kế bờ kè, ngoài chống sạt lở, triều cường còn tạo điều kiện cho chợ nổi hoạt động thuận lợi, có như vậy mới giữ được chợ này.

Tìm cách “neo” hồn chợ nổi

Nguyên Phó Chủ tịch Hội Nhà văn TP Cần Thơ - Vũ Thống Nhất chỉ ra, nếu điểm lại số lượng chợ nổi còn tồn tại, ở khắp miền Tây gần như chỉ còn chợ nổi Cái Răng, nhờ vào khách du lịch. Để giữ được hình ảnh nếp sống, văn hoá sông nước phải giữ được chợ nổi. Tập quán sinh sống, phương tiện đi lại, giao thương, cuộc sống trên ghe, thuyền, thương hồ… của người dân miền sông nước Cửu Long, tất cả đều nằm rõ nhất ở chợ nổi. “Nếu để mất luôn chợ nổi Cái Răng, xem như mất cái hồn sông nước”, ông Nhất trăn trở. Ông Nhất cho rằng, chợ nổi lâu nay tồn tại được nhờ vào giao thương đường thủy, văn hoá thương hồ, sông nước, giờ muốn lưu giữ cũng phải bảo tồn và khai thác được các sản phẩm du lịch gắn với nếp văn hoá bản địa đó. Trong khi lâu nay du lịch miền Tây chủ yếu dựa vào những cái sẵn có, chưa ai quan tâm đầu tư cho sản phẩm đặc trưng, nên đi cả vùng đều thấy sản phẩm, dịch vụ trùng lắp, gây nhàm chán cho du khách.

Người dân mua bán hàng hóa tại chợ nổi Cái Răng. Ảnh: Hòa Hội.

TS Nguyễn Thị Nhung, Phó Trưởng khoa Du lịch (ĐH Nam Cần Thơ) cho rằng, chợ nổi khác chợ trên bờ, nên việc quản lý cũng phải khác biệt. Chợ nổi ở miền Tây, như chợ nổi Cái Răng, không đơn thuần điểm hoạt động mua bán, đã thành di sản văn hoá, nhưng đang cùng lúc chịu sự quản lý của 4 - 5 cơ quan, từ ngành văn hoá - du lịch, tới giao thông, thương mại, môi trường… Do đó, đơn vị quản lý chợ cũng cần đa ngành, thay vì chỉ cấp quận quản lý, vận hành như hiện nay. Khi có sự điều hành chung, bài bản, có thêm các dịch vụ du lịch đa dạng, ngăn chặn được tình trạng kinh doanh du lịch tự phát, “chặt chém” khách, để tiếp tục duy trì và phát triển chợ nổi Cái Răng.

Chợ nổi Cái Răng chỉ có 1 bến lên hàng hóa, kết hợp đón khách, nên không đủ đáp ứng nhu cầu lên xuống cho thương hồ. Ảnh: Hòa Hội.

Bến lên hàng ở cuối chợ nổi Cái Răng triển khai nhưng chưa hoàn thành. Ảnh: Hòa Hội.

TS Nhung dẫn kinh nghiệm làm du lịch tại chợ nổi Damnoen Saduak của Thái Lan, chợ nổi này được chính quyền xây dựng để tạo thêm sản phẩm du lịch cho du khách trải nghiệm. “Nói là đi chợ nổi, nhưng thực chất tới đây khách chủ yếu trải nghiệm các dịch vụ trên bờ, với đa dạng dịch vụ, từ nghỉ ngơi, thư giãn, đến ăn uống, mua đồ đặc sản, quà lưu niệm. Du khách cũng có thể thuê thuyền chèo tay để trải nghiệm sông nước”, TS Nhung nói thêm.

Về vấn đề hạ tầng tại chợ nổi Cái Răng, trao đổi với PV Tiền Phong, ông Lê Văn Hoàng - Trưởng phòng Văn hóa thông tin quận Cái Răng cho biết, địa phương đang đầu tư làm một bến hàng chuyên biệt cho chợ nổi này, vị trí ở cuối chợ. Cầu chuyên phục vụ hàng này ban đầu dự kiến hoàn thành năm 2024, nhưng đã phải điều chỉnh, dự kiến trong tháng 4 này sẽ hoàn thành đưa vào khai thác. Cùng với bến hàng riêng cho chợ nổi Cái Răng (không dùng chung với bến khách), địa phương cũng triển khai nâng cấp, mở rộng đường bộ kết nối vào chợ nổi, cho phép xe tải trọng trên 20 tấn vào chợ, dự kiến trong năm nay sẽ thực hiện.

Các chuyên gia, nhà nghiên cứu cùng cho rằng, để chợ nổi tồn tại, phải giữ được gốc của hoạt động này là việc giao thương, mua bán của các thương hồ. Khi tới chợ nổi không còn cảnh thương hồ trao đổi, mua bán sản vật trong vùng, cảnh tấp nập trên bến - dưới thuyền không còn như trước, khách du lịch rồi cũng sẽ rời xa chợ nổi...