Sau khi công bố cải tiến chữ viết phần phụ âm gây xôn xao dư luận, mới đây, PGS.TS Bùi Hiền chính thức hoàn thiện công trình cải tiến chữ quốc ngữ của mình với phần cải tiến nguyên âm.
Bất ổn trong cách đặt vấn đề
TS Văn học Trịnh Thu Tuyết cho rằng, phương án do PGS Bùi Hiền đề xuất có quá nhiều sự thay đổi chưa thuyết phục được người sử dụng tiếng Việt, cũng là chủ nhân đích thực của tài sản tinh thần quí giá của cộng đồng, dễ gây phản ứng tiêu cực.
“Vậy vấn đề đặt ra là phải tìm phương án tốt nhất cho sự thay đổi, phương án ấy vừa khoa học, hợp lý, vừa không thay đổi quá nhiều những yếu tố có sẵn, tránh gây sốc cho cộng đồng”- TS Tuyết đặt vấn đề.
TS Tuyết cho rằng, đề xuất của PGS Bùi Hiền trước hết là sự bất ổn trong cách đặt vấn đề như việc giải quyết khắc phục tình trạng viết sai chính tả bằng cách xoá bỏ ranh giới đúng - sai của các phụ âm.
Ngoài ra, cũng theo TS Tuyết, việc dùng tiếng thủ đô Hà Nội làm cơ sở ngữ âm cho việc xác định danh mục chữ cái tiếng Việt. Trong khi đó, tiếng của Hà Nội về cơ bản không phân biệt r, d/ s, x/ ch, tr... sẽ không thể đại diện cho cách phát âm của người Việt nói chung.
TS Tuyết nhấn mạnh, tiếng nói có trước, chữ viết có sau để ghi âm tiếng nói, vậy chữ phải thể hiện được đầy đủ các sắc độ tinh tế của tiếng nói, không thể xoá nhoà và đồng nhất các sắc độ ấy, không thể thay đổi chính âm và buộc người sử dụng ngôn ngữ chạy theo chính tả khi đồng nhất x/s; ch/tr; r/d...
“Một trong những vẻ đẹp của tiếng Việt chính là sự phong phú, uyển chuyển tinh tế của ngữ âm, và ngữ âm được hình thành chủ yếu bởi thanh điệu, vần điệu, âm điệu, những yếu tố được cấu tạo trước hết bằng hệ thống phụ âm và nguyên âm. Sự khác nhau giữa các phụ âm r - d, ch - tr, x - s... tạo nên sắc điệu tinh tế cho các âm tiết khi phát âm”- TS Tuyết nhận định.
Ngữ âm tạo nên khí của ngôn ngữ, đó là cái tinh tế linh diệu của một ngôn ngữ! Chính vì thế, tôi cho rằng việc cải tiến nên hướng tới giải quyết những bất hợp lý đơn thuần về những chữ viết không làm phương hại tới ngữ âm”- TS Tuyết nhấn mạnh.
TS Tuyết lấy ví dụ, sẽ không thể nhận ra vẻ đẹp của câu thơ " Những luồng run rẩy rung rinh lá" của Xuân Diệu; câu " Đứng bên này sông sao nhớ tiếc/ Sao xót xa như rụng bàn tay" của Hoàng Cầm; câu " Chí cha chí chát khua giày dép/ Đen thủi đen thui cũng lụa là" của Trần Tế Xương; hay ca từ " Trùng trùng quân đi như sóng... Trùng trùng say trong câu hát..." của Văn Cao... nếu phát âm theo hướng cải tiến quốc ngữ được đề xuất.
“Sự thật không thể phủ nhận, đó là ngữ âm tạo nên khí của ngôn ngữ, đó là cái tinh tế linh diệu của một ngôn ngữ! Chính vì thế, tôi cho rằng việc cải tiến nên hướng tới giải quyết những bất hợp lý đơn thuần về những chữ viết không làm phương hại tới ngữ âm”- TS Tuyết nhấn mạnh.
Cũng theo TS Tuyết, sau yếu tố ngữ âm là yếu tố từ vựng. Nghĩa biểu đạt của từ vựng liên quan chặt chẽ tới chữ viết. Nếu xoá nhoà ranh giới của ch/tr, s/x, r/d..., sẽ xuất hiện những yêu tố đồng âm khác nghĩa rất phức tạp trong tiếng Việt.
Nảy sinh một số vấn đề mới
TS Trịnh Thu Tuyết cho biết, nguyên tắc PGS Bùi Hiền đưa ra để cải tiến 'tiếng Việt' là mỗi âm vị chỉ ghi bằng một chữ cái (ký tự). Tuy nhiên, cách khắc phục của PGS lại nảy sinh một số vấn đề mới như sẽ có trường hợp một chữ phải gánh trong nó nhiều âm. Hoặc ngược lại, một âm vẫn hiện hữu trong nhiều chữ cái khác nhau.
TS Tuyết cho rằng, theo nguyên tắc chính tả hiện hành, nếu nguyên âm đôi uô/ ươ/iê là âm giữa vần thì ghi uô ( rau muống), ghi ươ (tương đương), ghi iê ( tiếng Việt), còn nếu đứng độc lập không có âm cuối vần thì chuyển thành ua ( mua); ưa ( mưa); ia ( tia). Hàng trăm năm nay, sự chuyển âm này không còn là vấn đề với người sử dụng tiếng Việt.
Nay theo đề xuất của PGS Bùi Hiền, chữ a chỉ ghi âm a, và các trường hợp a đọc là ô ( mua) sẽ trả lại là "muô"; a đọc là ơ ( mưa) sẽ trả lại là " mươ"; a đoc là ê ( tia) sẽ trả lại là " tiê"; a đọc là ă ( tay) sẽ trả lại là " tăy" . Tuy nhiên, trường hợp âm â ghi â và ớ như trong các âm tiết: "tân" và "tớ" sẽ là hiện tượng một âm xuất hiện ở hai chữ cái trong khi nếu tuân thủ hệ thống cải tiến theo nguyên tắc một chữ ghi một âm thì chữ " tớ" phải chuyển thành " tấ".
“Vậy là nguyên tắc một chữ ghi một âm của PGS đã không triệt để ngay trong chính hệ thống của ông”- TS Tuyết chỉ ra.
Đặc biệt, theo TS Tuyết, đề xuất cắt một nét của chữ "n", ghép liền với chữ "h" để ghi âm "nhờ" (nh) là một đề xuất rất khó thuyết phục cả về tính khoa học lẫn thẩm mỹ.
“Sự cải tiến đồng bộ chữ viết Tiếng Việt sẽ tạo ra sự đứt đoạn của một giai đoạn văn hoá dân tộc. Lần thứ nhất, số đông người Việt Nam đã khó khăn trước những di sản văn hoá, lịch sử sử dụng Hán ngữ; còn lần này lại là khó khăn thật trớ trêu trước di sản sử dụng Việt ngữ”- TS nói.
PGS Bùi Hiền có nói không cần in lại toàn bộ sách báo, ấn phẩm, sách giáo khoa, hợp đồng kinh tế, giấy tờ vì cho rằng những người biết chữ quốc ngữ vẫn yên tâm sử dụng tất cả những thứ đó tới hết đời. Vậy nếu đề xuất này được thực hiện, những thế hệ con cháu chúng ta sẽ tiếp nhận di sản văn hoá sử dụng chữ quốc ngữ hiện tại như thế nào nếu không biết đồng thời hai hệ thống ngôn ngữ.
“Nếu theo sáng kiến này, lượng tiền của, công sức, thời gian in ấn sẽ lớn gấp bao nhiêu lần 9% tiết kiệm được mà ông cho rằng cải tiến mới sẽ đem lại?’- TS Tuyết băn khoăn.
Nếu trong lần công bố trước, PGS Bùi Hiền thay đổi giá trị âm vị của 11 chữ cái, cụ thể: C = Ch, Tr; D = Đ; G = G, Gh; F = Ph; K = C, Q, K; Q = Ng, Ngh; R=R; S = S, X; X = Kh; W =Th; Z = D, Gi, R. Vì âm "nhờ" (nh) chưa có ký tự mới thay thế nên trong văn bản trên tạm thời dùng ký tự ghép n' để biểu đạt.
Lần công bố này chỉ có 6 chữ cái được thay đổi như sau: C (chờ) = ch, tr; K (cờ) = k, c, q; Q (thờ) = th; W(ngờ) = ng, ngh; X (khờ) = kh; Z (dờ) = d, gi, r.
