Trong hệ tiêu hóa, tồn tại một quần thể vi khuẩn với rất nhiều chủng khác nhau, trong đó có vi khuẩn có lợi và vi khuẩn có hại. Các vi khuẩn có lợi luôn duy trì ở thế cân bằng, nhằm tăng cường quá trình tiêu hóa, hấp thụ chất dinh dưỡng, thải trừ các chất độc hại… Theo quy luật cạnh tranh, sinh tồn, hệ vi khuẩn có lợi giúp cơ thể chống nhiễm khuẩn bằng cách tiêu diệt vi khuẩn có hại hoặc ức chế sự phát triển của chúng, kìm hãm và làm mất tác dụng của các vi khuẩn có hại gây bệnh ở đường ruột.
 |
| Chứng tiêu chảy do kháng sinh thường có những biểu hiện khá giống với tiêu chảy do nhiễm khuẩn. |
Kháng sinh ở nồng độ thấp nhất cũng có khả năng tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của vi khuẩn. Khi dùng kháng sinh, thuốc không chỉ diệt vi khuẩn gây bệnh mà diệt luôn vi khuẩn có lợi thường xuyên có mặt trong ruột. Kết quả là cân bằng giữa hai nhóm vi khuẩn bị phá vỡ, nhóm vi khuẩn có hại bình thường không có hoặc có rất ít trong ruột, nay không còn sự cạnh tranh sinh tồn của các vi khuẩn có lợi nữa nên tự do phát triển tràn lan trong đường tiêu hóa, tiết ra độc tố gây tổn thương niêm mạc ruột, kích hoạt quá trình viêm nhiễm, phù nề, xuất tiết, xuất huyết trong lòng ruột và hội chứng tiêu chảy do dùng kháng sinh phát triển mạnh mẽ. Đối với trẻ nhỏ hệ tiêu hóa còn chưa hoàn thiện sẽ rất dễ bị tiêu chảy do tác dụng phụ của thuốc kháng sinh. Tiêu chảy do kháng sinh thường xuất hiện ngay trong khi dùng kháng sinh để điều trị các bệnh khác.
Phần lớn tiêu chảy do kháng sinh ở mức độ nhẹ và có thể tự khỏi sau khi dừng dùng kháng sinh. Tuy nhiên, một số trường hợp biểu hiện nặng với các thương tổn viêm nhiễm phù nề ở đại tràng hay còn được gọi là viêm đại tràng giả mạc.
Biểu hiện của chứng tiêu chảy do kháng sinh
Tiêu chảy do kháng sinh có thể xảy ra ở bất cứ ai trải qua điều trị bằng kháng sinh, nhưng sẽ dễ bị tiêu chảy liên quan đến kháng sinh nếu: Trước đây có tiền sử tiêu chảy liên quan đến dùng thuốc kháng sinh;Trẻ em dưới 10 tuổi hoặc người trên 65 tuổi; Đã có phẫu thuật trên đường ruột; Có một căn bệnh nghiêm trọng tiềm ẩn ảnh hưởng đến đường ruột, chẳng hạn như ung thư ruột già hoặc bệnh viêm ruột…
Chứng tiêu chảy do kháng sinh thường có những biểu hiện khá giống với tiêu chảy do nhiễm khuẩn. Người bệnh bị đau bụng, tiêu chảy nhiều lần trong ngày (có trường hợp đi ngoài 10-15 lần một ngày). Tiêu chảy do kháng sinh gây phân lỏng lẫn nhầy mũi, hoặc phân xanh, vàng lổn nhổn, có bọt, không thối hoặc phân sống, có lẫn thức ăn chưa tiêu, đôi khi lẫn máu… Mỗi lần đại tiện phải rặn và do tính chất axit của phân, vùng hậu môn bị hăm đỏ. Trong một số trường hợp như người suy giảm miễn dịch, trẻ suy dinh dưỡng, người có bệnh lý nặng kèm theo, khi dùng kháng sinh phổ rộng, liều cao, kéo dài có thể gây ra tình trạng tiêu chảy nặng hơn, được gọi là viêm đại tràng giả mạc. Trong trường hợp này, các biểu hiện có thể gặp bao gồm: tiêu chảy, phân nhiều nước và có thể có máu; đau bụng; buồn nôn và nôn, sốt. Tình trạng tiêu chảy do kháng sinh kéo dài sẽ gây loạn khuẩn đường ruột, dẫn đến rối loạn hấp thu và rối loạn chuyển hóa. Trẻ em dễ bị mất nước kèm theo rối loạn điện giải, sụt cân rất nhanh nếu không có biện pháp khắc phục kịp thời dễ dẫn đến suy dinh dưỡng. Người cao tuổi có thể bị suy kiệt.
Điều trị chứng tiêu chảy do kháng sinh
Điều trị tiêu chảy do kháng sinh nhằm tái lập lại thế cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, khôi phục lại quá trình tiêu hoá và hấp thu bình thường. Với các trường hợp nhẹ thì khi hết liều điều trị, ngừng dùng kháng sinh, triệu chứng sẽ thuyên giảm rõ rệt hoặc có thể khỏi hẳn.
Theo TS.BS. Lê Việt Khánh (Bệnh viện Việt Đức), khi bị tiêu chảy do kháng sinh, không nhất thiết phải dừng kháng sinh khi chưa hết liệu trình. Nếu tiêu chảy nhẹ và sức khỏe vẫn ổn định, hãy tiếp tục sử dụng kháng sinh cho hết liều theo chỉ dẫn của bác sĩ và bù nước bằng oresol pha đúng theo tỷ lệ. Việc dùng thêm men vi sinh khi đang bị tiêu chảy là vô nghĩa, bởi kháng sinh sẽ khiến men vi sinh không phát huy được tác dụng. Với trường hợp tiêu chảy nặng, cần phải dừng ngay loại kháng sinh có liên quan đến tiêu chảy. Bù đủ nước, điện giải... là việc phải được tiến hành ngay. Cấy phân, cấy máu để xác định chủng vi khuẩn gây bệnh. Khi đã hết liệu trình kháng sinh, có thể cho người bệnh dùng hỗ trợ thêm các men vi sinh chứa các loại vi khuẩn có lợi để cân bằng lại các chủng vi khuẩn đường ruột.
Để giảm tác hại do dùng kháng sinh, người bệnh cần lưu ý: Chỉ dùng kháng sinh khi thật cần thiết và có chỉ định của thầy thuốc. Nên nhớ rằng kháng sinh không có tác dụng trong nhiễm virus như cảm lạnh và cúm. Dùng kháng sinh chính xác theo đơn, không tăng liều, chập cả liều bỏ lỡ, hoặc dùng thuốc lâu hơn đơn bác sĩ kê. Nên báo cho bác sĩ biết loại kháng sinh gây tác hại cho cơ thể để có hướng thay thế loại thuốc khác khi kê đơn.
