“Phương làm gì?”. “Báo cáo Anh, xin được làm quản lý kinh tế”.
 |
| Nhà thơ Việt Phương - Ảnh: TL |
Kỳ II. Cửa vẫn mở hàng bao năm nay!
Thủ tướng Phạm Văn Đồng chấp thuận nguyện vọng đó của nhà thơ Việt Phương. Đến khi gặp Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Tố Hữu thì nhận được lời khuyên “hay Việt Phương về chỗ mình hoặc đi thực tế một thời gian...”. Chỗ quen thân nên Việt Phương cả cười: “Thưa anh, nếu đi thực tế thì thiên hạ nghĩ tôi bị khuyết điểm này khác nên phải đi cải tạo. Anh cứ cho tôi đi làm quản lý kinh tế...”.
Trước khi chuyển, Việt Phương còn cẩn thận gặp Cụ Đồng và thưa rằng, tạm thời sau 5 năm, Việt Phương sẽ không “phát biểu” không “lập ngôn” gì, vì sẽ có người nghĩ những kiến thức kinh nghiệm quản lý kinh tế Việt Phương bê từ Văn phòng Phủ Thủ tướng ra... Thủ tướng cười xoà “Việt Phương chả nên cẩn trọng đến như thế...”.
Nhưng chủ định của ông đã không thành hiện thực vì, chưa được một năm, Tổng Bí thư Lê Duẩn rút ông lên, vừa giúp việc cho Tổng Bí thư, vừa giúp việc cho anh Tô, anh Lê Thanh Nghị... Rồi sau này là các Thủ tướng Phạm Hùng, Đỗ Mười, Võ Văn Kiệt.
Mùa hè năm 2002 ấy tôi gặp thì ông là thành viên trong tổ công tác chính phủ giúp việc Thủ tướng Phan Văn Khải. Ông còn dành thời gian làm việc ở Viện Kinh tế Trung ương, chỗ Tiến sĩ Lê Đăng Doanh. Một người bạn từ thuở thiếu thời cười “Chắc mả tổ phát thế nào thì cậu mới suốt đời được hầu cấp trên như thế...”.
Kể cũng lạ, cứ như ông nói là chưa ngày nào được ngồi trên ghế một trường đại học nào?
Tôi chợt gẫm ra, một trong bí quyết trời cho ấy là ông biết cách khi làm việc với giới trí thức! Có một chuyện hơn 30 năm trước, đồng chí Nguyễn Duy Trinh thay mặt Ban Bí thư ký giấy cho ông được quyền triệu những chuyên gia kinh tế để phục vụ cho chuyên đề Đổi mới quản lý kinh tế của Đảng. Ông lựa được 20 người (những vị này về sau hầu hết là bộ trưởng, viện trưởng, trung ương ủy viên... nhưng khi đó họ còn rất trẻ).
Ông có cách làm sáng tạo của riêng mình là cho mỗi thành viên trong tổ tự đặt mình vào vị trí chủ trì đề tài đổi mới quản lý kinh tế trình trực tiếp cho Ban Bí thư chứ không qua việc báo cáo cho người khác tổng hợp!
Với cách làm phát huy sự sáng tạo của mỗi cá nhân, ông đã có trong tay cái cần có... Ông xếp hai mươi bản đề án trước đồng chí Nguyễn Duy Trinh, xuýt xoa “Về ngạch bậc, về lương họ kém tôi ba bốn bậc, nhưng cỡ tôi làm sao “với’’ được kiến thức, sự hiểu biết như họ”.
Đồng chí Nguyễn Duy Trinh đọc hết 20 đề án ấy và công nhận Việt Phương có lý.
Tôi có cảm giác ông là người lạc quan. Cảm giác đó không chỉ dừng ở một vóc dáng khoẻ mạnh lanh lẹ và lối tư duy mạch lạc, đơn giản trong lý giải vấn đề nhưng hữu hiệu...
Những năm sáu mươi tuổi, ông đã bỏ công gặp gỡ chuyện trò với hơn một trăm người thuộc độ tuổi của ông nhưng ở các vị trí công tác công việc nghề nghiệp khác nhau để xem họ nhìn nhận lớp người ba mươi đến bốn mươi tuổi thế nào?
Theo ông đó là cuộc điều tra mini. Câu trả lời có tần số xuất hiện cao nhất đều cho rằng lớp người này có đặc điểm là thực dụng. Thực dụng, không nên hiểu theo nghĩa xấu mà là thiết thực, thực tế, không quan liêu, giáo điều...
Nền kinh tế đất nước đã và đang nằm trong tay họ, đó là một điều hợp với qui luật và còn là sự may mắn nữa.Tin vào thế hệ trẻ, đặt niềm tin vào thế hệ kế tiếp nhưng làm thế nào để phát huy được nội lực này để trở thành sức mạnh vật chất để trở thành lực lượng sản xuất đây?
Ba mươi, hai mươi, rồi mươi năm trước đã thấy đã nhìn đã “sờ’’ thấy nội lực ấy rồi, mà hình như đã để chuội đi, tuột đi những cơ hội vàng ấy? Tôi tin một mình chuyên gia kinh tế Việt Phương chưa thể trả lời những câu hỏi đại loại như vậy...
Câu chuyện chúng tôi trở lại với Muôn vàn tình thân yêu trùm lên khắp quê hương... Một trong những bài thơ hay về Bác. Một phá lệ so với những bài thơ đầu đề chỉ có một, hai từ của Việt Phương.
Tôi lặng phắc nghe nhà thơ Việt Phương ôn lại những kỷ niệm mà ông suốt từ năm 1954 đến năm 1969 được cơ may gần gũi bên Bác.
Vị trí làm việc của Thủ tướng Phạm văn Đồng cùng khu vực làm việc và sinh hoạt của Bác. Những câu Quả cà xứ Nghệ. Cái gạt tàn thôi không ấm trên bàn, vv... như ông nói là có “duyên do’’ bắt nguồn từ những câu chuyện cụ thể mà ông được chứng kiến trong đời sống thường nhật của Bác Hồ.
Cả chuyện lần đầu tôi được nghe như những lần ông được gọi lên cùng với Lưu Văn Lợi (sau này làm ở Bộ Ngoại giao) chuẩn bị tài liệu bằng tiếng nước ngoài cho Bác. Lần nào họ cũng lo ngay ngáy vì Ông Cụ rành những thứ tiếng này lắm.
Càng thấy thương Ông Cụ bởi phải chứng kiến nhiều tài liệu văn kiện (không thuộc phạm vi của ông) đã chuẩn bị sẵn cho Bác mà được chữa chu đáo tỉ mỉ quá, mất nhiều công sức quá, có khi Người trực tiếp gõ máy chữ còn... nhanh hơn.
Có cái lạ là văn bản nào bị chữa nhiều nhất, Bác không bỏ cả câu mà bao giờ cũng giữ lại một vài từ hoặc ý của người viết. Bác của chúng ta như vậy đấy, nghiêm cẩn nhưng nhân ái bao dung.
Một lần ông đọc Bác nghe một tài liệu, có câu Đế quốc Mỹ lại lao đầu vào cuộc phiêu lưu mới, Bác bảo dừng. “Chú Phương và các chú có thấy điều gì không ổn?”. Vắt óc hồi lâu chẳng ai phát hiện ra điều không ổn nào thì Bác ôn tồn: “Lao cả đầu thì phải lẫn cả đít!”. Nên viết lao vào cuộc phiêu lưu mới thì hơn”.
...Chủ tịch hội nhà văn Việt Nam Hữu Thỉnh, trước Lễ trao giải thưởng HNV và Lễ kết nạp hội viên mới đã lộ ra cái tin hơi buồn là nhà thơ Việt Phương bị cảm đột ngột nên không đến được.
Mới đây thôi, khi cái tin nhà thơ Việt Phương được kết nạp vào Hội Nhà văn, một lần ngồi giữa đám ký giả, trước những sự gặng này khác tỷ như sao bây giờ ông mới vào Hội? Cũng cái cười hiền lành ấy của ông lão đã 82 nhưng thoáng ngay cái cay của vị gừng già rằng, không phải ngôi Đền thiêng cụ thể nào mà thơ mới là vĩnh cửu.
Lại chợt nhớ lần ông bộc bạch với vài người trong nhóm thân hữu: Đời tôi nếu có phần nào hữu ích thì 80 phần trăm nhờ Thơ, còn 20 phần trăm là những gì còn lại.
Vài năm gần đây, bạn đọc hơi ngỡ ngàng rồi nhiệt thành đón nhận thơ Việt Phương thi thoảng xuất hiện trên vài tờ báo. Nhưng tôi biết, từ bao năm, ông vẫn tiếp tục nối dài nối dai sự đam mê máu thịt...
Lại chợt nhớ thêm lần gặp những năm xa ấy, thoáng trên bàn làm việc của ông mấy tập giấy A4 dày đóng bìa màu xanh, gáy lò xo đang ngỏ ra một cách trễ nải... Chắc đây là thứ tài liệu gì quan trọng?
Thấy tôi tò mò... ông cười “chả có gì, chỉ là thứ ghi chép nhì nhằng...”. “ Hồi ký?” - Tôi thoáng nhanh ý nghĩ... Việt Phương mà có một cuốn hồi ký tày tặn như thế này thì phải biết! Nhưng ông cười lắc đầu và “vần” tập giấy ấy ra đẩy nhẹ về phía tôi.
Trang đầu tiên đã hút vào mắt. Thơ. Thơ, trời ạ! Thơ Việt Phương và Việt Phương vẫn làm thơ! Dễ cả ngàn bài chứ không ít, bởi mỗi trang hầu như là một tứ tuyệt, có một số bài tràn ra hai ba trang nhưng nhiều hơn vẫn là tứ tuyệt.
Lạ cái là tất tật tên bài thơ chỉ có một chữ, một từ. Trải. Nhắc. Sao. Trăng. Đổi. Giàu. Đức. Nhờ. Nửa. Ngẫu vv... và vv... (sau này tôi mới hay đó là chủ định của ông mong sao viết bài thơ âm thanh hàm mọi chuyện).
Phần cuối mỗi bài đều không có “date’’ ngày tháng địa danh gì cả... (đó cũng là chủ đích của tác giả bởi Câu thơ nào mà chả viết cho hôm nay - (trong bài thơ Nay) Có cảm giác hơi lộn xộn như một thứ ghi chép như nhật ký mặc dù rành rẽ trên mỗi trang là nhiều loại chữ vi tính rất sắc nét.
Như một sự tiếp tục của Cửa mở, lại như không bởi tầm cấp cao hơn của sự cảm, cả sự minh triết và duy lý, và đâu đó cả sự tinh tế...
Tôi thử lật vài trang...
Lời của Bác vẫn cầm canh vận nước (vọng) Thềm trước ngơ ngác quả/Hiên sau phờ phạc hoa/Ngõ ngoài xơ xác lá/ Nhà trong nhàn nhạt trà (Ngẫu). Lất phất gió/ Lưa thưa mưa/ Bùi ngùi cỏ/ ngõ giao thừa/ Mơ hồ mới/ Phân vân xuân/ vu vơ hỏi/ cõi nhân quần (Hỏi) Ra thế mùa xuân lại đến rồi/ Trời như một thoáng giận xa xôi/ đang đi vô cớ dừng chân lại/ mới biết lòng ta chỉ nhớ người. (Thoảng) Bàn tay ta bỗng nhiên thân quí thế/ Còn vương thầm dịu nhẹ một làn hương/Ta xoa lên da mình, ô lạ nhỉ/ Nghe tình yêu thủ thỉ tự trong hồn.(Tự) Bảy mươi tuổi đời oai vệ gớm/ Chỉ là đang sắm vai hề thôi/ Sắp ra đi mà như chưa vào/ Vừa mới thích cuộc đời đã hết/ Duy chỉ có một điều từng được biết/ Lòng người bao hào hiệp tình thương. ( Cảm).
Và nữa, có thứ tứ tuyệt như thế này chắc là dễ đọc, dễ nhớ?
Nửa chừng xuân lại nửa chừng đông/ con đường tưởng thẳng hoá ra vòng/ Mưa phùn bụi quá không thành giọt/ Có có không không không có không ( Nửa) Hãy nới cao hơn một chút trời/ Trải thêm đau khổ để xa xôi/ thấm qua cay đắng vào nhân thế/ Rót xuống mùa xuân một bóng người (Bóng)
Rồi loáng thoáng có những “ghi chép’’ hơi bị lạ thế này: Có người trọng mình đến mức coi mình như chó/ Và tôi thấy mình cao lên khá nhiều/ anh và tôi cùng vui vẻ thấy mình cao lên/ cũng là nhờ ở chó ( Chó).
Bữa gặp vội ấy, tôi nhặt nhanh trong tập A4 dày cộp kia và thử “dọn” đại ra như vậy, bởi có lẽ hàng chục năm rồi, bạn đọc đã bặt vắng cái “vị” Việt Phương. Theo thiển ý, bởi thử rút tỉa nhanh thì từ mấy cái chồng A4 kia đã là tày tặn của mấy tập thơ cỡ như Cửa Mở chứ chả bỡn?
Mặc dù gần đây ông đã cho xuất bản hai cuốn thơ Bơ vơ đông đảo và cuốn Cửa đã mở. Nhưng tôi chưa có cơ may rờ đến… Hoá ra Cửa vẫn Mở suốt từ bấy đến giờ, thậm chí còn rộng hơn là khác!
Cận Tết năm Dần
| Sắc hoa mừng chiều áp Tết trong buổi kết nạp Hội viên này dẫu vắng Việt Phương nhưng chả thể nào khác được như một định mệnh? Trước sau, sau trước, ngôi Đền thơ nào cũng có chỗ cho ông? Được biết, cách thức, trình tự, thủ tục việc ông vào Hội nhà văn là đầy đủ là bắt buộc nhưng cũng đơn giản chóng vánh... Dường như cái chỗ cho Việt Phương hằng bao năm nay cứ để trống trong khi nhiều trăm dự ứng viên khác về mảng thơ cứ sắp hàng hết năm nay qua năm khác. Ngó qua những xếp hàng dài dặc cùng không ít những lỉnh kỉnh nhiêu khê ấy mới bừng ra cái giá của thương hiệu Việt Phương? |
