Tự dưng buồn bực
Thời điểm này khá nhiều người ca cẩm chẳng có chuyện gì mà không hiểu “sao” người cứ chán chường, dễ nổi cáu… Có người còn than thở sinh nhật tháng 12, năm nào gần tới sinh nhật cũng bị ốm mệt, chỉ thích yên tĩnh, mất hết hứng thú với cuộc sống…
Chị Nguyễn Thị Vinh (50 tuổi, ở Đông Anh, Hà Nội) mấy năm nay cứ vào mùa đông là lại bị ốm vặt liên miên. “Cái ốm” cũng lạ, lúc nào cũng mệt mỏi, ăn nhiều, ngủ nhiều mà cơ thể cứ đơ ra, không muốn đi đâu, làm gì, kể cả tập thể dục rồi đi chợ cũng ngại. Chị tăng cân trông thấy, mặt béo phị, đôi mắt đờ đẫn, suốt ngày kêu lạnh, đóng kín cửa sổ, cửa phòng, ra ngoài thì phải sùm sụp mũ khăn áo… Bạn bè tới thăm chị kể khổ: “Không hiểu sao mình ăn được, ngủ được, mà lúc nào cũng ốm yếu”. Rồi tấm tức khóc là đã mệt mỏi phải nằm nghỉ mà hai thằng con trai không đứa nào hỏi han tới mẹ. Chồng đi công tác cũng chẳng gọi điện về. Càng nằm, càng nghĩ càng thấy tủi thân.
Anh Hòa (ở Cầu Đất, Hải Phòng), từ ngày chuyển sang buôn bán đồ điện tử online rất thích tập thể thao ngoài công viên và cà phê sáng với bạn bè. Cả tuần nay anh bỗng không thích ra ngoài giao lưu mà thích nằm nhà nghe nhạc mùi mẫn, “canh” máy tính. Tâm tính anh cũng thay đổi, hơi tí là cáu gắt, hết quát vợ, lại mắng con. Tệ nhất là anh cáu kỉnh rất vô lý với một bạn hàng lớn lâu năm, khiến họ tự ái. Người thân góp ý, anh bảo chẳng biết vì sao lại thế, tự dưng thấy buồn bực, khó chịu với tất cả và chẳng muốn làm gì. Việc tập thể dục ưa thích thế mà anh bỏ cả tuần, chuyện “vợ chồng’ lại càng ngại. Sợ trong người có bệnh, anh đi khám, bác sĩ bảo thể trạng anh khỏe, nhưng do thời tiết thay đổi nên anh bị trầm cảm theo mùa.
Nguyên nhân từ đâu?
Các triệu chứng trên của chị Vinh, anh Hòa đều là những dấu hiệu của chứng trầm cảm mùa đông (còn gọi là rối loạn cảm xúc theo mùa), thường xảy ra vào cuối thu – sang đông. Nếu không điều trị chứng này sẽ kéo dài suốt cả những tháng mùa đông và sang cả những ngày mùa xuân mưa phùn ảm đạm. Người bệnh suốt những tháng đông dài luôn cảm thấy không thoải mái, mệt mỏi, dễ cáu gắt, rã rời chân tay, buồn ngủ, không muốn làm việc... Nếu bỏ tập thể dục, ít vận động, không bổ sung các thực phẩm giàu vitamin, sợ lạnh mà ngại ra ngoài, ngại giao tiếp mà cứ đóng cửa ở nhà ngủ… thì cơ hội tiếp xúc với ánh sáng càng ít, cơ thể càng trì trệ, giảm hứng thú với mọi việc… càng khiến con người dễ ốm, có người bị ốm vặt nhiều hơn cả mùa hè.
Đáng chú ý là ngày nay chứng này có thể xuất hiện ở cả những người làm việc nhiều trong các tòa nhà văn phòng, ít cửa sổ thì mức độ từ nhẹ đến trung bình, cũng có thể nghiêm trọng. Độ tuổi nào cũng có thể mắc, nhưng thường bắt đầu từ 18 – 30 có thể nhận thấy rõ mỗi khi cuối thu sang đông và kéo dài vài tháng tới hết mùa.
Đặc biệt, một số người còn mất hứng với tình dục, thiếu quan tâm đến sex là một triệu chứng phổ biến ở những người bị trầm cảm mùa đông và chỉ đúng với người bị trầm cảm dịp cuối thu, đầu đông.
Nguyên nhân chính là do thời tiết mùa này ngày ngắn hơn đêm, trời âm u, lạnh lẽo khiến cho nhịp sinh học của cơ thể có đôi chút mất cân bằng. Trong đó hormone Melatonin một hormone do tuyến Tùng trong não tiết ra) ảnh hưởng rõ rệt nhất. Melatonin có vai trò trong chu kỳ thức ngủ của con người. Cơ thể chúng ta có đồng hồ sinh học kiểm soát chu kỳ tự nhiên khi ngủ và thức dậy nhờ lượng Melatonin tiết ra phù hợp với nhu cầu cơ thể. Thông thường, nồng độ Melatonin bắt đầu tăng lên đến tối muộn, cao nhất vào nửa đêm và sau đó giảm dần vào sáng sớm.
Ánh sáng ban ngày ảnh hưởng đến lượng Melatonin tiết ra trong cơ thể. Cuối thu – vào đông ngày ngắn hơn, cơ thể con người có thể sản xuất Melatonin sớm hơn, hoặc muộn hơn trong ngày so với bình thường. Sự thay đổi này có thể dẫn đến các triệu chứng của rối loạn cảm xúc theo mùa, hay trầm cảm cuối thu - mùa đông. Mức độ Melatonin tự nhiên từ từ giảm theo tuổi tác, một số người lớn tuổi rất ít, thậm chí không có chút nào cả.
Hãy tự mình chữa trị
Chứng trầm cảm theo mùa có thể phòng tránh, điều trị bằng cách thay đổi thói quen hàng ngày. Ở mức độ nhẹ (cảm thấy buồn chán, chậm chạp, không muốn làm gì...) thì không nên "cố thủ" trong nhà vì sẽ càng rơi vào cô đơn, buồn chán. Hãy:
Tích cực ra ngoài trời tập thể dục, vận động, nhất là những ngày có nắng ấm hoặc gió nhẹ. Thời điểm ra ngoài tốt nhất là khi trời đã sáng hẳn hoặc buổi trưa... để cơ thể quen và tăng dần sức đề kháng với các chứng bệnh giao mùa, tránh được ốm vặt.
Nếu quá mệt, quá ốm thì chí ít cũng ngồi bên cửa sổ tiếp nhận ánh sáng.
Nếu nhà đóng cửa kín, hãy bật đèn sáng để mắt và não tiếp nhận ánh sáng.
Mở các bản nhạc vui vẻ để lấy lại tinh thần phấn chấn (không nên mở các bản nhạc buồn vì tâm trạng càng nặng nề hơn). Nếu có điều kiện, hãy lắng nghe âm thanh tự nhiên (như tiếng chim hót) – là cách tốt nhất giúp tâm hồn thanh thản.
Ngoài ra, ăn uống cũng tác động tích cực đến việc chữa trị. Bạn nên: Tăng cường các thực phẩm chứa axit béo omega 3, rau xanh, hoa quả như chuối, bưởi... vừa giúp cơ thể chống lại đột quị, tim mạch và rất tốt để chống trầm cảm.
Hạn chế ăn đồ ăn nhanh, thực phẩm giàu đạm, thực phẩm giàu carbohydrat… vì có nguy cơ tăng cân, béo phì.
Bổ sung vitamin D, D3 (cholecalciferol) để cải thiện sức khỏe tâm lý, thể lực (có trong cá mòi, cá hồi, cá ngừ, dầu cá).
Để chống suy giảm trí nhớ, cáu gắt, buồn rầu… cần ăn thực phẩm giàu Tryptophan (một loại amino axit hiệu quả như thuốc an thần, có nhiều trong bí đỏ, thịt gà, chuối, đậu phộng, hạt sen, gạo… ).
Ở thể nặng, ảnh hưởng rõ rệt đến cuộc sống hàng ngày cần có bác sĩ khám và điều trị sớm, nhất là khi xuất hiện ý nghĩ buồn chán, tiêu cực.
Dấu hiệu chứng trầm cảm theo mùa
Khi có các triệu chứng sau xuất hiện ít nhất trong 2 tuần thì có thể là dấu hiệu của chứng trầm cảm theo mùa.
4Bắt đầu cảm thấy buồn bã, chán chường, cơ thể chậm chạp, không muốn làm gì, luôn mệt mỏi, mất hứng thú với các hoạt động yêu thích, khó tập trung, ngủ nhiều (7,5 giờ mùa hè, 8,5 giờ mùa xuân, nhưng tới 10 giờ cuối thu sang đông), dễ cáu kỉnh, giận dữ, dễ nổi nóng, thu mình với đời sống xã hội, tập thể.
4Cảm thấy ăn ngon, đặc biệt là thèm chất bột (như mì, bánh mì tới 65%), hay thấy đói, mất hứng với chuyện yêu (chỉ thời điểm cuối thu – mùa đông), hay cảm thấy ốm vặt… Chỉ cần tới ngày nắng ấm có thể tự khỏi, trở lại vui tươi, thích thú trở lại các hoạt động.
BS Duy Anh (Bệnh viện E, Hà Nội)
