Nhà tù La Joyita, được các tù nhân mệnh danh là “dạ dày của quái vật”, nổi tiếng là ô nhiễm, đông đúc và nguy hiểm. “Chúng tôi thực sự đã phải sống trên đống rác. Rác rưởi ở khắp mọi nơi. Chúng tôi phải ngồi ăn với một chiếc khăn trên đầu, chỉ để cho ruồi không đậu lên đồ ăn”, ông Ayón, người từng vào tù vì tội buôn bán ma túy năm 2012 cho biết.
Năm 2014, ông Ayón (khi còn là tù nhân) đã nghĩ ra một kế hoạch tái chế rác tên là EcoSólidos vào. Các tù nhân tại La Joyita sẽ thu thập, phân loại, tái chế và bán rác thải. Công việc này sẽ giúp họ được giảm án. Quản lý nhà tù bày tỏ sự đồng tình, các thủ lĩnh băng đảng cũng ủng hộ ý tưởng này và thế là một “thỏa thuận hòa bình” được tạo ra để dự án có thể bắt đầu.
 |
Một vườn ươm thuộc chương trình EcoSólidos ở nhà tù La Joyita. |
Dự án tại nhà tù sớm đem lại thành công. Ông Eliécer González, người đứng đầu bộ phận điều trị và phục hồi tại các nhà tù ở Panama cho biết, đã có 500 tù nhân tham gia trong mười năm sau đó. Hiện khoảng 80% rác thải của nhà tù được tái chế. Nhựa và nhôm được bán đi, trong khi rác thải thực phẩm được biến thành phân bón cho các khu vườn của nhà tù, nơi trồng trái cây và rau quả. Một vườn ươm của họ giúp quyên góp 1.500 giống cây mỗi năm cho chương trình trồng rừng của Bộ Môi trường Panama.
Ông González tin rằng EcoSólidos đã mang lại nhiều cơ hội học tập hoặc làm việc cho những người trong tù. “Dự án này giúp chúng tôi rất nhiều, cũng như mang lại lợi ích cho xã hội”, ông nói. Tỷ lệ tái phạm và quay trở lại nhà tù đã giảm từ 65% xuống 45% kể từ năm 2019, và không một tù nhân nào trong chương trình EcoSólidos tái phạm.
Ông González cho biết, dự án này đã được áp dụng tại bốn nhà tù khác ở Panama, và chính quyền ở Honduras, Paraguay, El Salvador, Peru, Colombia và Nicaragua cũng thể hiện sự quan tâm đến nó. “Chúng tôi rất hài lòng với điều này. Chúng tôi tưởng rằng tác động của chúng tôi chỉ mang tính quốc gia, nhưng hóa ra EcoSólidos có tiềm năng phát triển quốc tế”, ông nói.
Vào năm 2016, ông Ayón đã được tổng thống ân xá vì thành tựu của mình và khi được trả tự do, ông đã mở rộng EcoSólidos cho một tổ chức phi lợi nhuận, GeoAzul. Họ thuê các cựu tù nhân thu gom rác thải trong thành phố Panama và biến nó thành phân bón. Hiện tại, tổ chức xử lý hơn 10 tấn chất thải mỗi ngày.
Công nhân làm việc cho GeoAzul trung bình khoảng sáu tháng, được nhận lương hàng tháng và được giới thiệu, tạo điều kiện cho họ dễ dàng chuyển sang các công việc khác hơn. Theo ông Ayón, khoảng 500 người đã tìm đến công ty, điều mà ông cho biết, đã tiết kiệm cho hệ thống nhà tù khoảng 1,2 triệu USD (29,6 tỷ VND) vì phần lớn những người mà GeoAzul tuyển dụng không tái phạm.
 |
Mười năm sau khi được triển khai, 500 tù nhân đã tham gia EcoSólido và 80% rác thải của nhà tù được tái chế. |
Theo Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế (ICRC), cơ quan bắt đầu hỗ trợ EcoSólidos vào năm 2016, căng thẳng giữa các tù nhân đã giảm bớt nhờ môi trường sạch sẽ hơn. Tinh thần cũng được cải thiện khi những người tham gia thấy công việc của họ giúp ích cho môi trường. Thay vì chỉ ngồi giết thời gian, các tù nhân được học cách làm việc theo nhóm, trở nên năng suất hơn và dành nhiều thời gian ngoài trời hơn.
Anh William Morillo, 30 tuổi, từng bị kết án vì buôn bán ma túy và hiện đang làm việc cho GeoAzul sau khi mãn hạn tù. “Đó là một thành công lớn đối với tôi. Tôi giữ cho mình luôn bận rộn và công việc rất vui vẻ. Nó khiến tôi cảm thấy tự hào” anh nói.
Ông Ayón đã tận mắt chứng kiến anh Morillo thay đổi. “Anh ấy giờ đã rất khác. Anh ấy luôn đúng giờ và có trách nhiệm”, ông nói.
Có vô số câu chuyện khác về những cựu tù nhân được cải tạo thành công, hiện có cuộc sống bình thường sau khi làm việc trong chương trình tái chế. “Cảm giác thật tuyệt vời khi bạn thu gom rác mà bạn biết sẽ không bị lãng phí, đồng thời bảo vệ môi trường”, ông Ayón nói.
