Theo chuyên gia quy hoạch thủy lợi và chống ngập úng Hồ Phi Long, sự gia tăng dân số dẫn đến việc đô thị hóa tại vùng ven đô vốn trước kia sử dụng cho mục đích nông nghiệp, hiện tượng này sau đó lại dẫn tới ngập lụt theo 2 cách. Đó là diện tích hồ, ao và kênh, rạch bị san lấp tăng lên khiến cho khả năng chứa nước tại chỗ của khu vực này giảm xuống. Ngoài ra, tỷ lệ diện tích bề mặt tự nhiên giảm xuống trong khi diện tích đất bị bê-tông hóa tăng lên khiến cho lượng nước chảy bề mặt gia tăng vì không thấm được vào lòng đất.
Các báo cáo về chống ngập cho thấy, trong vòng 20 năm trở lại đây, hơn 45 con kênh tại TPHCM đã biến mất nhiều hồ chứa nước lớn của thành phố bị san lấp một phần hoặc hoàn toàn. Theo các chuyên gia, TPHCM có độ dốc từ Bắc xuống Nam, hướng thoát nước cũng vậy. Do đó, ngay khi hình thành một Sài Gòn hiện đại với quy hoạch kiểu châu Âu vào năm 1860, các nhà quy hoạch người Pháp khuyến cáo không được phép phát triển xuống phía Nam như Nhà Bè và quận 7 bởi đó là khu đất trũng - nơi được cho là túi chứa nước cứu ngập cho toàn thành phố khi mưa to, triều cường và nước từ các sông Đồng Nai, Sài Gòn đổ dồn về với lưu lượng lớn. Nếu xây nhà thì chỉ là thấp tầng, mật độ thưa và giữ nguyên các kênh rạch, đầm hồ để đảm bảo an toàn cho thành phố.
Nhưng thực tế là TPHCM đã phát triển quá mạnh mẽ và quá nhanh về phía Nam, khiến toàn bộ vùng đất trũng này bị đổ đất lấp kín với cao trình cao hơn các khu vực khác của thành phố, các kênh rạch bị lấp gần như toàn bộ. Hệ quả của việc phát triển này là làm cho TPHCM bị ngập nặng, lượng nước mưa và triều cường lúc trước được chứa ở túi nước phía Nam Sài Gòn thì nay bị đẩy sâu vào trong nội địa làm cho gần như toàn bộ thành phố bị ngập rộng và sâu.
Nghiên cứu của chuyên gia Hồ Phi Long cũng cho thấy mất diện tích bề mặt tự nhiên không chỉ diễn ra đối với đất nông nghiệp ở vùng ven mà đồng thời xảy ra đối với diện tích công viên - cây xanh trong nội đô. “Việc chuyển đổi diện tích bề mặt tự nhiên vốn có khả năng thấm trung bình 50% lượng nước mưa thành bề mặt đô thị vốn chỉ thấm được bình quân 15% lượng nước mưa tất yếu làm gia tăng đáng kể lượng nước chảy trên bề mặt gây ra ngập lụt”, ông phân tích.
Trong các cuộc trao đổi kinh nghiệm chống ngập với TPHCM, các chuyên gia đến từ thành phố Rotterdam của Hà Lan đề cao các giải pháp phi công trình. Nghĩa là thay đổi quan điểm trong quy hoạch không gian, lối sống, điều tiết dân số, giảm mật độ công trình xây dựng tại cộng đồng, giảm mức độ bê-tông hóa bề mặt, tăng cường khả năng tham gia tự điều tiết của hệ thống sinh thái tự nhiên, thích nghi để sống chung hòa bình và thân thiện với tự nhiên, giáo dục nâng cao ý thức môi trường …
