> Lào hoãn quyết định xây dựng đập Xayaburi
Đấy là thông cáo báo chí còn thơm mùi mực về kết quả cuộc họp căng thẳng bốn bên của Ủy hội Sông Mekong (MRC) diễn ra ở Lào kéo dài cả ngày 19-4: Hoãn ra phán quyết về dự án Xayaburi!
“Thót tim!”, một lãnh đạo của Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam (VRN) thốt lên. Nghe những người trong cuộc kể lại thì sự chông gai đã thể hiện suốt chiều dài cuộc họp ở thủ đô Vientiane rồi. Nước bạn chủ nhà Lào kiên trì quan điểm của mình về dự án Xayaburi trong khi ba thành viên còn lại đưa ra cách tiếp cận khác.
Nằm tại thung lũng hiểm trở phía bắc Lào, Xayaburi là đập hiện đại nhất trong số 12 đập lớn đang được lên kế hoạch xây dựng trên dòng chính hạ lưu sông Mekong.
Theo Đánh giá Môi trường Chiến lược (SEA) của Ủy hội Sông Mekong hồi cuối năm ngoái, đập Xayaburi sẽ gây ra những thay đổi vĩnh viễn về mặt sinh thái không thể đảo ngược trên Mekong, nguồn sinh kế của không dưới 30 triệu người, đẩy nhiều loài sinh vật, trong đó có những loài đặc hữu như Cá Trê Mekong khổng lồ, vào nguy cơ tuyệt chủng.
Nghiệt ngã ở chỗ, trong dự án đầy rủi ro này của nước bạn Lào, Thái Lan lại đóng vai trò trọng tâm. Là thị trường dự kiến cho việc xuất khẩu điện từ đập Xayaburi, những người có thẩm quyền ở Bộ Năng lượng và Tập đoàn Điện lực (EGAT) đầy quyền lực và ảnh hưởng ở Thái Lan được cho là đóng vai trò trung tâm trong việc có xây đập Xayaburi hay không. Thêm vào đó, chủ đầu tư chính của dự án, Ch.Karnchang, lại là công ty xây dựng đại chúng lớn thứ hai Thái Lan.
Các ngân hàng Thái Lan thì đang cân nhắc các khoản vay đối với dự án này. Một số ngân hàng đã bật đèn xanh cho vay như Ngân hàng Kasikorn, Ngân hàng Bangkok, Ngân hàng Thương mại Siam, bất chấp hồ sơ dự án Xayraburi không đáp ứng được tiêu chí do chính ngân hàng đặt ra - cam kết về trách nhiệm xã hội và trách nhiệm doanh nghiệp.
Thế mà, tại cuộc họp hôm qua, tình hình cho phép bất cứ ai yêu lẽ công bằng có quyền hy vọng. Tổng Giám đốc Sở Nguồn nước Thái Lan, Jatuporn Buruspat, phát biểu dù ở mức mềm mỏng nhất: “Chúng tôi muốn các quan ngại và quan điểm của công chúng (Thái Lan) được xem xét kỹ lưỡng”.
Quan ngại của công chúng Thái Lan là gì? Do khai thác nhiều tiềm năng thủy điện của mình, Thái Lan đang đối diện với sự phản đối mạnh mẽ các dự án trong nước, như dự án đập Pak Mun. Họ bèn chuyển sang tìm kiếm thủy điện ở nước láng giềng, nơi có sự phản đối yếu ớt hơn từ phía dân chúng. Các nhóm xã hội dân sự ở Thái Lan lập tức phản đối mạnh mẽ ý định này, cho đó là sự vô trách nhiệm, đồng thời chỉ rõ lý do thiếu điện trong tương lai ở Thái Lan chỉ là cái cớ biện minh cho quyền lợi của một vài nhóm lợi ích.
TS Lê Phát Quới, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, nói: “Tạm thời như vậy. Nhưng phải cố gắng. Đường còn khá dài, chông gai”. Nhưng với việc thay đổi lập trường của phía Thái Lan, có thể rút ra một bài học rất quan trọng: Sức mạnh của dư luận đối với dự án Xayaburi, một quả bom sinh thái hẹn giờ có thể tàn phá không chỉ bốn nước tiểu vùng Mekong.
Sức mạnh của các tầng lớp nhân dân nhất định cũng sẽ giúp giám sát một cách hiệu quả diễn biến thực tế trên công trường Xayaburi, nơi đã và đang diễn ra hiện tượng “cầm đèn chạy trước ô tô”. Vấn đề là làm thế nào để khơi dậy, nhân lên được sức mạnh ấy để khỏi phải thót tim lần nữa với ác mộng Xayaburi.
