Phim Ozu Yasujirô: Hoàn hảo và tối giản

Đạo diễn huyền thoại OZU YASUJIRÔ.

Các thủ pháp điện ảnh tối giản của ông (ống kính đặt ở tầm cặp mắt của một người gần như nằm bò ra đất; cấu hình hài hòa, chính xác; mỗi khung hình bất động nhưng bên trong vô cùng phong phú và tinh tế về dàn dựng, về tiết nhịp, về diễn xuất...) nhập làm một với nội dung và tinh thần truyện phim của ông, cũng tối giản (vòng xoay vĩnh cửu của cuộc sống: chu trình sinh tử, thơ ấu, trưởng thành, gia đình, công việc, quan hệ cha mẹ - con cái,…).

Xem phim của ông, có những lúc tôi cảm thấy như mình trực nhận được “cái vô hạn trong một cảnh quay”: chiếc áo cánh phơi trên dây, tiếng trẻ hát ê a trên một con ngõ chan hòa ánh nắng, cặp vợ chồng già ngồi nhìn biển cả…: những hình ảnh như thể giúp ta nhận thức trọn vẹn từng khoảnh khắc, nhận diện từng sự vật như nó là, nhận thấy cái đẹp da diết trong đó, và ngay cả trong chừng mực nào đó đón nhận được cái tính “thiêng liêng” trong từng giây phút của cuộc sống.

Về mặt triết lý, tư duy của đạo diễn, có lẽ chỉ cần nêu ra một chi tiết thường được nhắc đến này: trên ngôi mộ của mình, Ozu Yasujirô cho khắc độc một chữ: “VÔ” (tính Không của nhà Phật). Chữ này đã được khắc theo nét cọ thư pháp của một nhà sư Trung Hoa, người mà ông nhờ viết ra cho mình trong thời gian ông nhập ngũ và đang đóng quân tại đó.

Xem phim của Ozu Yasujirô, tôi liên tưởng đến một khái niệm mỹ học quán xuyến trong văn học nghệ thuật Nhật Bản, thường được các nhà nghiên cứu nêu ra: mono no aware. Đây là một khái niệm khó nắm bắt trọn vẹn, phần cũng vì nó mở rộng ý nghĩa qua thời gian, một số nội hàm của khái niệm này là: niềm kinh ngạc trước sự vật, nỗi bi thương toát ra từ sự vật, cái đẹp mong manh vô thường của sự vật, chủ thể đồng nhất với khách thể để cảm nhận nó trực tiếp, không thông qua trung gian nào…