Người tái hiện lịch sử bằng sa bàn

Từ sa bàn “vẽ” lịch sử

“Xưởng” sa bàn của họa sĩ Lê Xuân Giang là căn phòng rộng chừng 15m² ở Q.Bình Thạnh (TPHCM) chứa đầy các công cụ, mô hình sa bàn do chính anh tạo nên. Tỉ mẩn, cẩn thận chỉnh sửa từng chi tiết cho nhân vật anh bộ đội Cụ Hồ trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, anh Giang bộc bạch, chính sa bàn đã giúp anh nuôi dưỡng niềm đam mê lịch sử ngày càng lớn hơn.

Xuất thân là một họa sĩ vẽ tranh sơn dầu, nhưng anh vẫn cảm thấy chưa thỏa mãn. Năm 2010, tình cờ vào hiệu sách thấy bán những mô hình khí tài quân sự nên anh mua về tìm tòi. Lâu dần, anh thấy mô hình có thể nâng lên tầm tác phẩm nghệ thuật, có không gian, chiều sâu câu chuyện. Đặc biệt, có thể chuyển những góc nhìn, cảm nhận của Giang mà tranh vẽ chưa thể hiện được. Và cơ duyên đến với bộ môn thiết kế sa bàn bắt đầu từ đó.

Sa bàn là những mô hình thu nhỏ theo một tỷ lệ nhất định. Có rất nhiều loại sa bàn như sa bàn quân sự, sa bàn chiến tranh, sa bàn kiến trúc, sa bàn nội thất… nhưng sa bàn khiến chàng họa sĩ trẻ say mê, gửi gắm nhiều tâm huyết nhất là sa bàn về các cuộc chiến tranh trong lịch sử ở Việt Nam và thế giới.

Anh bảo, làm sa bàn khiến anh như lạc vào một thế giới khác - một thế giới nghệ thuật trực quan sinh động. “Từ đam mê sa bàn, tôi yêu thích bộ môn lịch sử, nhất là các giai đoạn của cuộc kháng chiến chống giặc cứu nước của quân dân Việt Nam. Phải am hiểu lịch sử, tôi mới tạo ra các sa bàn chân thật nhất, có hồn nhất và đặc biệt là phải thật chính xác với giai đoạn lịch sử đó. Vậy là tôi tìm tài liệu để học lịch sử, vừa học vừa nghiên cứu, vừa thực hành. Đây là một cách học lịch sử nhanh nhất và rất sinh động, trực quan chứ không khô khan” - họa sĩ Lê Xuân Giang chia sẻ.

Tự hào sử Việt

Thiết kế sa bàn hơn 10 năm, họa sĩ Lê Xuân Giang đã làm không biết bao nhiêu tác phẩm, nhưng đề tài về cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1975 - Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước được anh tái hiện nhiều nhất.

Giang tâm sự, ngày Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước 30/4 là dịp lễ trọng đại. Biết bao xương máu ông cha đổ xuống để chúng ta được sống trong đất nước hòa bình hôm nay. Cuộc chiến nào cũng có hy sinh, mất mát nhưng trên tất cả vẫn là tình yêu thương con người, niềm lạc quan vào ngày mai tươi sáng. Suy nghĩ ấy cứ thôi thúc anh phải làm gì đó để khắc họa cốt cách, con người đất Việt luôn vươn lên dù trong bất cứ hoàn cảnh nào.

Ngay lập tức, tác phẩm “Từ miền núi xuống đồng bằng” hiện nhanh trong đầu Giang. Ở đó, anh Giang khắc họa nên hình tượng anh bộ đội Cụ Hồ kiên cường, đầy quyết tâm khi tiến về giải phóng đồng bằng. Trên chiếc xe tăng, những người lính băng rừng lội suối, không ngại gian khổ với khí thế hừng hực đánh tan quân thù, đem lại hòa bình, ấm no cho đồng bào, cho đất nước.

“Gần nửa năm tôi mới hoàn thiện tác phẩm. Đây cũng là sa bàn tôi dành nhiều thời gian, tâm huyết nhất. Tất cả mô hình người lính đều do tôi tự nặn dựa trên những tư liệu lịch sử; xe tăng, khí tài đều có thật của chiến tranh Việt Nam giai đoạn đó” - anh Giang tự hào khi nói về mô hình sa bàn tâm đắc của mình.

Với dân làm sa bàn chuyên nghiệp, phải tuân thủ nguyên tắc: không được “đại khái”, qua loa chiếu lệ mà làm cái nào là chắc cái đó. Ngoài kiến thức cần có ở nhiều lĩnh vực như mỹ thuật, kiến trúc, quy hoạch không gian, cơ khí, hóa chất… họa sĩ phải am tường từng giai đoạn lịch sử, chính trị có liên quan thì tác phẩm mới đảm bảo chính xác.

Cầm trên tay khẩu pháo phòng không đang làm dở, Giang cho biết: “Đây là khí tài có thật trong chiến tranh, mình dùng các kỹ thuật để làm nên mô hình, tạo nên các hiệu ứng về thời tiết, hiệu ứng về thời gian để cho người xem khi nhìn vào, họ cảm giác được khí tài này đã phải trải qua bao nhiêu là trận đánh, bao nhiêu là điều kiện khắc nghiệt… Hay, hai chiếc xe tăng trong sa bàn “Từ miền núi xuống đồng bằng” cũng được mô phỏng theo hai xe tăng có thật là PT76 và BTR60”.

Và còn nhiều tác phẩm khác như “Đồng đội” hay “Ngày trở về”... cũng đều bắt nguồn từ cảm xúc của cuộc đại thắng mùa Xuân 1975. Trong đó tác phẩm sa bàn “Ngày về” được thực hiện từ cảm xúc mẹ con một chiến sĩ đoàn viên trong ngày trở về thống nhất đất nước. Mỗi một mô hình mang một dáng vẻ riêng, chứa đựng thần thái riêng. Ngay những chi tiết phụ trợ như cành cây, ngọn cỏ cũng được anh chú trọng, tất cả được thể hiện gần như thật.

Tác phẩm “Từ miền núi xuống đồng bằng”

Họa sĩ Lê Xuân Giang bên tác phẩm “Từ miền núi xuống đồng bằng”, tái hiện cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1975

Ðưa sa bàn Việt ra thế giới

Với mỗi sa bàn ra đời, người nghệ sĩ phải trải qua nhiều công đoạn từ việc lên ý tưởng, tìm tư liệu, phác thảo mô hình, tạo hình cho tác phẩm… Đa số tiểu cảnh đều phải thực hiện thủ công, chứ chẳng có sẵn khuôn mẫu.

Sở trường của anh Giang là mô hình bộ đội Việt Nam. Anh tâm sự, để làm mô hình bộ đội đầu tiên là tạo bộ khung xương bằng dây thép, bộ khung sẽ giúp mô hình đứng vững và chắc chắn. Kế đến là dùng đất sét tự khô để tạo hình nhân vật, vẽ mắt mũi. Cuối cùng là sơn phết. Nói thì đơn giản vậy nhưng do kích thước mô hình rất nhỏ, nên người sáng tạo phải rất tập trung, chăm chú, tỉ mỉ mới thể hiện thành công thần thái, biểu cảm cũng như dáng vẻ kiêu hùng của nhân vật.

Họa sĩ Lê Xuân Giang hiện là giảng viên ngành Thiết kế Đồ họa, Khoa Thiết kế và Nghệ thuật của trường Đại học Hoa Sen. Sau thời gian lên lớp, anh lại đắm mình trong “xưởng” thiết kế sa bàn - thế giới thu nhỏ của riêng anh.

Nhiều mô hình đặc sắc mang tính lịnh sử, hay có khi đó là những mô hình sinh động mang dấu ấn đất nước con người Việt Nam… Tất cả được anh lồng khung kính, trưng bày một cách nâng niu và trân trọng. Say mê thiết kế sa bàn, nhưng mỗi năm anh chỉ cho ra đời 2-3 tác phẩm, nhưng đó là những tác phẩm chất lượng, gửi gắm cảm xúc của người nghệ sĩ. Nhiều tác phẩm đã được anh Giang xuất ngoại, giành được nhiều giải thưởng các cuộc thi làm sa bàn trên thế giới.

“Qua từng tác phẩm, tôi muốn thể hiện sự hào hùng, ý chí của các anh lính bộ đội Cụ Hồ khi tiến về đồng bằng, giải phóng đất nước. Cuộc chiến nào cũng có hy sinh, mất mát nhưng không vì vậy mà bi lụy. Trên từng ánh mắt, nụ cười của các anh bộ đội vẫn sáng ngời niềm hân hoan niềm tin chiến thắng và trở về”.  Họa sĩ trẻ trải lòng

“Phù thủy” sa bàn Lê Xuân Giang

“Tôi đang thực hiện sa bàn với đề tài về Điện Biên Phủ. Đó là một dự án dài hơi và trong tương lai không xa, tôi hy vọng mở được triển lãm về các cuộc chiến của Việt Nam, để truyền cảm hứng đến các bạn trẻ thêm tự hào và yêu sử Việt”. 
Họa sĩ Lê Xuân Giang