Người không chịu phổ thơ ai

KỶ NIỆM “DIN BA CẦU”

 Tôi ngờ ngợ, nghĩ không có nhẽ anh quên, hoặc tôi “mụ mị” rồi. Là bởi chính tôi đây, có nhẽ cũng đã gần nửa thế kỷ, khi ấy còn là một người lính ở Trường Sơn, chẳng đã nghe bài hát Din ba cầu anh phổ thơ Phạm Tiến Duật đó sao? Bài hát Din ba cầu ấy, cũng lại do Trần Tiến ôm ghi ta trình diễn với những lời hát mộc mạc, khỏe khoắn: “To là Din ba cầu/ Ấy, khỏe là Din ba cầu/ Đại đội có mình tớ/ Nên quý như con đầu…Hớ hơ…”.

Lính ta nghe anh hát, khoái lắm, vỗ tay vang rừng. Những người lính Hà Nội nhìn anh cứ mê man, bởi khi ấy anh đang là ca sỹ trẻ của Đoàn Ca múa Hà Nội vào mặt trận phục vụ, người còn thơm lừng mùi hoa sữa. Anh xung phong cùng đoàn vào tuyến đường Trường Sơn ác liệt, nơi có Phạm Tiến Duật đang làm ngất ngây bao người yêu thơ.

Tôi biết hai anh này gặp là mê nhau ngay, cái giống người tài vốn vậy, họ nhận ra nhau nhanh lắm, chỉ một buổi là thành tri âm tri kỷ, Bá Nha - Tử Kỳ. Thế là suốt đêm ấy đọc thơ, đàn hát tâm đắc đến nỗi anh Tiến nhập tâm ngay bài thơ Dinba cầu của anh Duật, và ôm đàn hát ngay thành lời. Tài thế chứ! Anh em chúng tôi là cứ lác mắt.

Anh Duật cũng xúc động lắm, cứ ngơ ngẩn nhìn anh Tiến còn hơn cả nhìn nữ ca sỹ Huyền Châu xinh đẹp ngồi bên. Từ đấy hai “bố” này nắm tay nhau đi diễn khắp các đơn vị, hét toáng cả rừng Trường Sơn bài Din ba cầu trong tiếng vỗ tay rào rào của lính tráng!

Thế rồi một thời gian sau, Phạm Tiến Duật về Hà Nội lấy vợ, tổ chức đám cưới ngay tại nhà Trần Tiến, trên gác hai nhà 94 đường Nam Bộ. Căn phòng nhỏ, đám cưới cũng tùng tiệm nhưng vui vẻ lắm. Bạn bè, anh em lính tráng, rồi văn nghệ sỹ tấp nập, chẳng có chỗ mà ngồi cho hết. Lại có cả mẹ anh Duật từ Phú Thọ về. Đỗ Chu hay chuyện thế mà cũng giãn hết bạn bè văn nghệ để nhất mực “bầm bầm con con” với mẹ anh Duật, và cứ ôm cái ấm nước trên tay để rót nước mời bầm uống liên tục.

Bộ tứ sông Hồng trong đêm nhạc của Tùng Dương, Hà Nội tháng 6/2018. Trần Tiến đứng ngoài cùng bên phải. Ảnh: Nguyễn Đình Toán.

BA CON NGƯỜI TRONG MỘT NGHỆ SĨ

Nhưng đúng là Trần Tiến dường như chưa phổ thơ ai thật, nếu có Din ba cầu  chỉ là hy hữu. Hỏi sao ít phổ thơ thế, Tiến nhăn nhó: “Phổ thơ khó lắm chứ cậu tưởng, trong nghề mới biết nó khó. Có loại thơ để đọc, có loại để ngâm, có loại chỉ để nhìn, đọc lên hay ngâm lên là hỏng bét. Còn loại thơ để hát thì chỉ có Trịnh Công Sơn tự phổ thơ mình mà thôi. Mình nhớ có lần nhạc sỹ Thanh Tùng đùa trêu ai đó: “Ông phổ thơ thế này, phải gọi là “ngâm thơ tân kỳ” chứ không phải là nhạc, nếu bỏ lời đi, thì chẳng hiểu nó là cái gì. Này, mình nhớ không nhầm thì Thanh Tùng cũng chưa phổ thơ ai bao giờ cả”.

Quan sát Trần Tiến nhiều năm, tôi thấy trong con người nghệ sỹ của anh có hẳn ba con người: Ca sỹ/nhạc sỹ sáng tác/ nhà thơ. Hãy cứ đọc thôi những ca từ của anh, hỏi có là nhà  thơ không nhé: “Tạm biệt chim én xưa /Tạm biệt những giấc mơ/ Và giàn hoa tím bên nhà ai nhớ mong/ Chào nụ hoa bé nhỏ/ dịu dàng trong đám cỏ/ Đợi chờ con én những chiều xa rất xa…(Tạm biệt chim én).Hoặc Ngẫu hứng sông Hồng: “Tôi ôm con sáo bé bỏng của tôi/ Lang thang theo cha dọc bờ sông trắng xóa/ Một ngày mùa thu đưa cha qua sông/ Một ngày dòng sông đầy tiếng sóng và gió/ Con sáo sang sông bạt gió/ Con xít thương ai lội sông tìm ai?”. Hay bài Chị tôi: “Nhà tôi trên bến sông có chiếc cầu nhỏ cong cong/Hàng cau dưới nắng trong lá trầu không/Chị tôi trông dễ thương bán rau chợ cầu Đông/ Chị tôi chưa lấy chồng…/Thời con gái lưng ong có bao người thầm mong theo/ Mẹ giục con gái yêu lấy chồng đi/ Chị thương hai đứa em thương mẹ già con đau /Chị tôi chưa lấy chồng…”. (Tưởng cứ như hồn thơ Nguyễn Bính!).

Nhạc sĩ Trần Tiến. Ảnh: Nguyễn Đình Toán

Nhạc sĩ Trần Tiến và vợ. Ảnh: Nguyễn Đình Toán

Gần gũi anh tôi biết, con người thơ ca trong anh lúc nào cũng dạt dào cảm xúc. Người ta chưa kịp vui anh đã vui, người ta chưa kịp buồn anh đã buồn, nỗi buồn chưa đến lúc ứa lệ thì anh đã sụt sùi. Những ý tưởng, những  ngôn từ thường được anh ghi vào cuốn sổ nhỏ đút túi quần, đi đâu cũng lẩm nhẩm hát những câu  thơ ấy, cho những giai điệu tràn về thành câu hát, thành một cung đoạn sáng tạo khép kín cho bài ca. Chẳng còn chỗ nào cho bất kỳ thơ ca ai khác, kể cả những người bạn thân nhất “len” vào.

Con người nghệ sỹ của Trần Tiến là một thực thể âm nhạc hoàn chỉnh, vừa là nhà thơ tạo nên ca từ, vừa là nhạc sỹ hát lên những dòng thơ ấy bằng nhịp phách, bằng giai điệu, rồi lại bằng chính vòm ngực và cổ họng của mình - ca sỹ để hát lên, để chuyển tải nó đến với rừng, với suối, với non cao biển rộng, và với những trái tim con người…