Chúng chỉ được học rằng, chuột là con vật phá hoại và reo rắc bệnh tật một cách đáng kinh tởm và đáng sợ mà đâu có biết, chuột từng đi cả vào giấc mơ của những người như bố chúng. Bởi vì hồi tôi bằng tuổi chúng, thì phải may mắn lắm mới nhìn thấy chuột.
Không phải hồi đó ít chuột hơn bây giờ, mà là vì con nào thò mặt ra lập tức bị dồn đuổi đến cùng đường. Rất ít con chạy thoát. Bởi vì hồi đó chúng tôi nhìn con chuột bằng cặp mắt của những kẻ đói khát trước một một món ăn béo bổ. Những con chuột đồng béo núng nính, lông óng mượt luôn luôn là một thứ qùa tặng của trời cho những đứa trẻ thiếu đạm như chúng tôi.
Thích nhất và chúng tôi cũng mong ngóng nhất là vào mỗi vụ gặt tháng mười. Quê tôi, chỉ vụ tháng mười khô ráo người ta mới cấy lúa nếp, đương nhiên là lúa nếp cái hoa vàng kén đất hơn mẹ chồng thời ấy kén dâu. Loại lúa ấy làm thơm cả đất, giờ đây tôi đi tìm khắp không thấy. Bọn chuột thường sành ăn, chén đẫy lúa nếp vào khiến thịt chúng chả khác nào được ướp hương. Trời se se lạnh.
Các chân ruộng gặt đều khô, cộng với hương vị mùa màng khiến tâm hồn bọn trẻ chúng tôi rất hưng phấn. Nhưng hưng phấn hơn cả là những cuộc đi săn chuột, loại chuột ăn lúa nếp vừa nói. Khi cánh đồng lúa thu hẹp dần, lũ chuột buộc phải tìm cách ẩn náu trong hang.
Hang chuột phát hiện không khó. Chúng đầy rẫy trên khắp cánh đồng. Cái khó nhất là đoán xem trong hang có chuột hay không, chuột to hay bé. Khi quyết định tấn công một hang chuột nào đó, chúng tôi có đủ các cách khác nhau. Thông dụng nhất là dùng thuổng đào. Nếu gặp đất rắn, việc đào khó khăn thì có thể dùng ngay rạ trên đồng đốt lên rồi quạt khói hun chuột. Còn có cách nữa là thay nhau múc nước đổ vào tổ hang.
Chuột không chịu được khói và nước sẽ phải theo ngách thoát hiểm ra ngoài và trước sau cũng bị chúng tôi chịt cổ. Nhưng hun khói và đổ nước chỉ hữu hiệu với những con chuột chưa từng trải, ít kinh nghiệm sống, sức chịu đựng kém. Còn với những con đã lão luyện trường đời, đã từng ăn đủ lộc, đủ đòn của thiên hạ thì hai cách trên nhiều khi chỉ được “lông chuột”.
Khi đào hang, những con chuột này hình như cũng đã lường tới những tình huống bị tấn công bằng khói và nước. Chỉ cần trong hang có một khe nhỏ, bí mật thông lên trên lấy không khí, vừa cho con chuột đút mũi vào đấy, thì chúng tôi cứ tha hồ mà hun khói hay đổ nước ngày này sang ngày khác!
Những con chuột đồng béo núng nính săn được nhanh chóng bị vùi vào tro nóng để việc làm lông trở nên vô cùng dễ dàng. Sau đó chúng được thui như người ta vẫn thui chó. Da con chuột, từ mầu trắng chuyển sang vàng như cháy non, căng lên, ngấm theo ra một chút mỡ khiến toàn thân con chuột bóng nhoáng. Và thơm, lẫn mùi khen khét đến điếc cả mũi.
Mùi thơm của mỡ chuột đồng, quyện với mùi lông chuột cháy có lẽ là thứ mùi quyến rũ nhất. Nếu bạn chưa từng được một lần ngồi thui chuột, có nghĩa là cuộc đời bạn còn thiếu thốn đấy! Công việc tiếp theo là mổ bỏ nội tạng chuột. Chỉ với một mảnh tre, việc này dễ hơn mổ cá rất nhiều, nhất là đối với lũ trẻ lanh lợi chúng tôi. Và hoàn toàn mổ khô, tức là không được rửa qua nước.
Con chuột sau đó bị banh ra để rắc lên vài hạt muối và ép vào đó mấy lá ổi đã bị bóp nát, thứ lá ổi bánh tẻ hái từ những cây ổi găng cho quả có mùi thơm kỳ dị. Nhất thiết phải là lá ổi, không có lá ổi thì không thành. Lá ổi đi với chuột nướng còn hợp hơn lá mơ đi với thịt chó nhiều.
Và tất nhiên là thịt chó lá mơ không thể nào sánh được với thịt chuột nướng lá ổi của chúng tôi hồi bé. Còn lâu mới sánh được! Mỡ chuột nhỏ xuống than đốt từ gốc cây lúa nếp, kêu xèo xèo cùng với nước miếng tứa ra khắp chân răng. Những cái bụng học trò chả mấy khi được no cơm, xuân thu nhị kỳ mới nom thấy miếng thịt, đồng loạt réo lên.
Chỉ một lát sau mặt đứa nào đứa ấy bóng nhẫy, cười nói hể hả trong khi tâm hồn trở nên phơi phới, vừa hát váng vừa độ lượng rong trâu về, bỏ lại những đống lửa nướng chuột cháy bập bùng trên khắp cánh đồng chỉ còn chân rạ và một thứ mùi thơm được gió đưa đi làm ấm cả không gian.
Và thỉnh thoảng vẫn những ngọn lửa ấy, lại bập bùng trong ký ức tôi, đưa tôi trở lại cái thời vừa đáng nhớ, vừa đáng sợ được chúng tôi gọi vui là Thời ăn thịt chuột.
Hà Nội đầu đông
Tản văn của Tạ Duy Anh
