Không đi nhưng vẫn nhớ.
Nhớ những đêm chạy xe rong hết làng Lim, làng Diềm, làng Bịu… rồi lại đi đò vượt sông sang làng Thổ Hà để nghe Quan họ hát canh.
Nhớ cái lần đầu xuân năm mới, đi với nhà thơ Trần Anh Trang, lúc đó là Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ Hà Bắc đến làng gì đó, có lẽ là làng Lim, nghe Quan họ, chờ hôm sau Hội Lim rồi ngủ lại nhà ai, sáng ra được chủ nhà đãi mâm cỗ hậu, ấn tượng nhất có bát thịt chó nấu nhựa mận (theo phong tục của vùng).
Lại nhớ những lần lên Trung tâm văn hóa Quan họ vào cỡ ngày 10 tháng Giêng theo lời mời của nhạc sĩ Đức Miêng, lúc đó là lãnh đạo của Trung tâm, để nghe các liền anh, liền chị đất Quan họ gốc đua tài trong những màn hát đối. Cuộc thi ấy đến năm Giáp Ngọ này, nếu tổ chức, mà chắc là sẽ tổ chức, sẽ là lần thứ 23.
 |
Quan họ hát thuyền. Ảnh: như ý
Tôi nhớ lần đầu theo đoàn của Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam, lần đầu lên Bắc Ninh nghe Quan họ gốc. Đã kinh ngạc trước cái tình của người con gái con trai trong Quan họ khi nghe câu: Đi tu cùng ở một chùa/Chàng thời kinh sử, em thời đèn nhang.
Kinh ngạc rồi để tâm, rồi đến tìm hiểu, kết quen với vài người Quan họ. Tôi đã đến nhà ông Cách ở Yên Phong, nghe ông giảng thế nào là câu Quan họ và thế nào là Quan họ xịn, Quan họ gốc để phân biệt với lối hát mà ông bảo người Quan họ gọi là “Quốc doanh”.
Tôi cũng dự đám cưới con trai ông, lấy một liền chị Quan họ tên là Mến, một đám cưới theo lề lối xưa, mà cô dâu và chúng bạn mặc mớ ba, mớ bảy, cắp nón quai thao, đứng e ấp ở mé bờ ao.
Tôi lại nhớ cả cái đêm đến làng Lim, nhận khẩu trầu cánh phượng, rồi ngồi nghe một phụ nữ còn trẻ, nhìn đen đúa, lam lũ, nhưng giọng hát thậm hay, nghe nói lấy chồng ở nơi xa, nhớ hội làng đem con gái về chơi. Đứa con gái của chị hát cũng hay, và tôi cảm thấy chắc chắn cái mầm Quan họ đa tình lại đã được gieo ở một mảnh đất mới.
Nhiều ?năm không trở lại được Kinh Bắc vào mùa Quan họ. Nhạc sĩ Đức Miêng đã nghỉ. Ông Cách nghe đâu đã trở thành người thiên cổ. Cô Mến xinh tươi ngày nào chắc đã trở thành mệnh phụ và không hiểu có còn đi hát? Và cháu gái ngày xưa theo mẹ về làng, có trở thành một liền chị tài danh?
Tôi đã đi nhiều vùng đất, nhưng chưa thấy ở đâu có cái như Quan họ, hút hồn mình đến thế.
