Mãi là “Ngày Bắc Đêm Nam“

Thời Bắc Nam chia cắt ấy, những cán bộ, những người lính từ vĩ tuyến 17 trở vô, ban ngày bấn bíu sự vụ công tư này khác đành một nhẽ, nhưng cứ đến đêm hình ảnh quê hương lại dồn tụ ập về.

Sau 1975, thành ngữ đó đã nhạt, đã mất nhưng những người không may phải nằm lại đất Bắc thì vẫn mãi mãi và thăm thẳm là ngày Bắc đêm Nam.

Đến thành phố Đồng Hới, trước khi dự Đại lễ cầu siêu anh linh các anh hùng liệt sĩ TNXP và bộ đội hy sinh ở Đường 20 Quyết Thắng, chúng tôi được dẫn vào Nghĩa trang miền Nam để thắp hương.

Nghĩa trang miền Nam?

Tôi tạm tin vào con số mà ông bạn đồng nghiệp Huỳnh Dũng Nhân cung cấp. Cả thảy có 140 ngàn cán bộ chiến sĩ miền Nam tập kết ra Bắc theo Hiệp định Giơ-ne-vơ. Trong số đó có 1.869 thương bệnh binh, 47.346 cán bộ chiến sĩ, 5.922 học sinh sinh viên, 1.443 gia đình cán bộ. Họ đã được các tàu của Ba Lan, Liên Xô đưa ra tập kết ở Thanh Hóa và nhiều ngả khác để ra Bắc.

Số cán bộ, bộ đội sau khi an dưỡng, học tập đã được phân bổ về các ngành các tỉnh trong khắp nước, trở thành một lực lượng bổ sung cho đội ngũ cán bộ để vài năm sau trở lại chiến đấu trên chiến trường
miền Nam.

Ở tỉnh Quảng Bình có hàng trăm người là dân Quảng Trị trở vào đến cực Nam Trung bộ. Người Nam bộ và miền Tây rất ít. Cũng có cả những thương bệnh binh.

Năm tháng qua đi, cuộc chiến tranh vệ quốc mỗi ngày một ác liệt khắp cả hai miền Nam Bắc. Biết bao nhiêu những cô bác anh chị, trong đó có người cao tuổi, thương bệnh binh nặng đau đớn bâng khuâng nhìn vào bàn tay của mình mà ngày nào đã nhất loạt giơ hai ngón tay lên- ý 2 năm sẽ Tổng tuyển cử thống nhất đất nước - trở về quê hương. Và trong số đó, nhiều cán bộ đã mãi mãi nằm lại mảnh đất Quảng Bình do tuổi cao sức yếu, do tật bệnh, vết thương tái phát và cả bom đạn Mỹ.

Những năm đầu 1960, một nghĩa trang có tên là Nghĩa trang cán bộ miền Nam tập kết hoặc gọn hơn là Nghĩa trang miền Nam đã được hình thành ở thôn Lộc Ninh thị xã Đồng Hới. Những cụ tuổi cao về cõi, thương bệnh binh và liệt sĩ chống Mỹ người miền Nam đã lần lượt được cơ quan chức năng của tỉnh đưa về nằm ở đây, được mai táng chung ở một khu vực để hương khói và sau này người thân dễ tìm kiếm. Sau nhiều năm, nghĩa trang này đã bị xuống cấp nghiêm trọng.

Nghĩa trang miền Nam ở Đồng Hới

Anh em ruột nhà ông Trần Bắc Hà, Chủ tịch Ngân hàng Đầu tư phát triển BIDV hẳn là những vị hằng tâm hằng sản? Ông anh ông Trần Bắc Hà nguyên là Cục trưởng Cục Quản trị Văn phòng Chính phủ (trước công tác ở TƯ Đoàn) tình cờ trong một lần đọc tờ báo trên máy bay phản ánh Nghĩa trang miền Nam ở Đồng Hới xuống cấp nghiêm trọng. Ông đã bàn với ông em ở BIDV và ông bạn là chủ Công ty Golf Long Thành. Một ông bạn khác nữa là chủ Công ty Cổ phần Khoáng sản - Năng lượng An Phú. Đâu như mỗi ông góp một ít, được hơn 500 triệu làm kinh phí tu bổ nghĩa trang.

Tháng 7 năm 2012 thì phối hợp với UBND tỉnh Quảng Bình khởi công. Sau 2 tháng tích cực thi công, hàng rào, cổng ra vào nghĩa trang và 80 phần mộ đã được xây dựng tu bổ.

Sau khi dâng hương tôi đứng với người trông coi nghĩa trang là ông Lê Kim Dĩ năm nay đã trên 80 nhưng còn mạnh. Ông vốn là người Quảng Trị tập kết ra đất Quảng Bình và 60 năm qua vẫn trụ ở Quảng Bình. Trong làn khói hương bảng lảng, ông Dĩ như mạch nguồn của một câu chuyện buồn. Vị trí kia là nơi an nghỉ của cụ Nguyễn Xuân Luyện nguyên Chủ tịch tỉnh Quảng Trị tập kết ra Bắc mất năm cụ 82 tuổi. 

Người cao tuổi nhất trong 80 phần mộ là cụ Trương Hiển Hoài Nhơn Bình Định sinh 1892 mất 1966. Còn kia là vị trí phần mộ của 4 chiến sĩ Hải quân quê ở Quảng Trị hy sinh thời điểm chiến đấu với máy bay Mỹ ở cảng Gianh. Hài cốt đã được người thân đưa về quê.

Có một ngôi mộ đặc biệt là của chị Nguyễn Thị Bạch Cúc quê ở Quảng Ngãi. Tập kết ra Quảng Bình, chị tốt nghiệp đại học ở Liên Xô về nước năm 1966 và lại về Đồng Hới công tác. Là tự vệ thị xã Đồng Hới, chị hy sinh trong một trận đánh trả máy bay Mỹ. Chị được an táng ở đây. Sau giải phóng ít lâu, người nhà đưa chị về quê. Việc không nói nữa. 

Nhưng sau thời điểm quy tập, người thân từ Quảng Ngãi đột ngột trở ra, khẩn khoản đề nghị ông Dĩ lập cho một ngôi mộ gió. Người thân chị cho biết là chị thường về nói là rất nhớ đồng đội anh em đương nằm ở Quảng Bình. Ông Dĩ bất đắc dĩ phải làm theo. Ông cũng yên tâm khi trong Quảng Ngãi báo ra là từ thời điểm lập mộ gió, việc phần âm nhà ấy tự nhiên yên ổn!

Nghĩa trang Dăm Mụ Nuôi, thành phố Vinh

Thắp thêm nén hương lên ngôi mộ gió chị Nguyễn Thị Bạch Cúc, ông Dĩ cũng cho biết thêm, hôm khánh thành nghĩa trang sau tu bổ, các nhà tài trợ hảo tâm còn gửi tặng gần 100 triệu đồng để địa phương hương khói hàng năm ở nghĩa trang.