Đội vốn - căn bệnh trầm kha: Nhiều dự án bất thường

Phải chỉ định thầu cho nước ngoài

Theo kết quả kiểm toán năm 2018 đối với niên độ ngân sách năm 2017, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) đã chỉ ra nhiều bất cập trong các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi. Kết quả kiểm toán cho thấy, hiệu quả sử dụng chưa tương xứng, chất lượng công trình chưa cao, công nghệ chưa thực sự tiên tiến, chưa tương xứng với nguồn lực đầu tư; các định mức, đơn giá vật tư đặc thù quá cao, tổng mức đầu tư thay đổi nhiều lần, giải ngân chậm.

Kết quả kiểm toán cho thấy, việc đàm phán, ký kết hiệp định vay vốn gặp những ràng buộc bất lợi dẫn đến phải chỉ định thầu cho nhà thầu nước ngoài. Điển hình trong số đó là dự án Cát Linh - Hà Đông phải chỉ định thầu cho nhà thầu Trung Quốc 13.751 tỷ đồng, chiếm 77% tổng mức đầu tư. Có dự án chịu sự ràng buộc trong sử dụng hàng hoá, dịch vụ có nguồn gốc từ bên cho vay, như dự án xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 TP.Hồ Chí Minh, tuyến Bến Thành - Suối Tiên. Dự án này phải sử dụng hàng hoá, dịch vụ có nguồn gốc Nhật Bản từ 30% trở lên, nhà thầu chính phải là nhà thầu Nhật Bản.

Bên cạnh đó, cũng không ít dự án phải sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao, như: Dự án đầu tư tuyến đường nối đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng và đường cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí gấp 8,5 lần tư vấn trong nước; dự án đầu tư xây dựng cầu Vĩnh Thịnh trên QL2C gấp 7,8 lần; dự án cải thiện môi trường nước TPHCM, lưu vực Kênh Tàu Hũ - Bến Nghé - Đôi - Tẻ, giai đoạn 2 gấp 10 lần; dự án đầu tư xây dựng tuyến Lộ Tẻ - Rạch Sỏi gấp 11 lần chi phí tư vấn...

Không chỉ vậy, KTNN cũng chỉ ra thực trạng thanh toán phần nội tệ bằng tiền nước ngoài làm tăng chi phí. Trong số này phải kể đến dự án đầu tư tuyến đường nối cao tốc Hà Nội - Hải Phòng và đường cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình. Theo cơ quan kiểm toán, do Hiệp định vay từ nguồn EDCF quy định thanh toán phần nội tệ bằng đồng won đã làm tăng giá trị vay 2.753,3 triệu won, tương đương 53,9 tỷ đồng; dự án cầu Vĩnh Thịnh trên QL2 tăng 703,5 triệu won, tương đương 13,4 tỷ đồng.

Đáng chú ý là tình trạng nhiều dự án điều chỉnh quy mô, giá trị điều chỉnh lớn so với phê duyệt lần đầu. Riêng Bộ GTVT có tới 27/42 dự án điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư 122.352 tỷ đồng và 97,27 triệu USD; dự án nâng cao an toàn cầu đường sắt trên tuyến Hà Nội - TPHCM điều chỉnh 3 lần, tăng 6.812 tỷ đồng (tương đương 275,61%); dự án xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 TPHCM, tuyến Bến Thành - Suối Tiên điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư 29.937,6 tỷ đồng (tương đương 172,2%).

Bên cạnh đó cũng còn tình trạng điều chỉnh dự án có các tiêu chí quan trọng quốc gia khi chưa báo cáo Thủ tướng Chính phủ để xem xét và chỉ đạo xin chủ trương của Quốc hội. Đơn cử, dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông, Bộ GTVT lập, thẩm định, phê duyệt điều chỉnh dự án, điều chỉnh tổng mức đầu tư từ 8.770 tỷ đồng lên 18.001,6 tỷ đồng (tăng 9.231,6 tỷ đồng, tương đương 205,27%) khi chưa báo cáo Thủ tướng Chính phủ để xem xét và chỉ đạo xin chủ trương của Quốc hội về việc điều chỉnh dự án đầu tư.

“Cá biệt” tăng vốn 3.834%

Trong hoạt động xây dựng và quản lý vốn đầu tư, KTNN cũng chỉ ra nhiều bất cập tại nhiều dự án. Điển hình như việc phê duyệt chủ trương đầu tư chưa đủ thủ tục tại 19/33 dự án thuộc chuyên đề việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản giai đoạn 2015- 2017 trên địa bàn các huyện miền núi của tỉnh Thanh Hóa. Bên cạnh đó còn tình trạng chưa xác định rõ nguồn vốn và khả năng cân đối vốn như một số dự án tại tỉnh Thừa Thiên- Huế, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bạc Liêu, Hải Dương…

Đặc biệt, tình trạng phổ biến diễn ra là việc xác định tổng mức đầu tư thiếu chính xác, kéo theo điều chỉnh vốn nhiều lần. Cá biệt là dự án Trung tâm đào tạo cán bộ Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) tại TP Nha Trang (tỉnh Khánh Hòa) tăng vốn 3.834% (từ 7 tỷ đồng lên 275 tỷ đồng do điều chỉnh quy mô, công năng sử dụng). Hay như dự án đường ven biển Dung Quất - Sa Huỳnh, tăng 3.956 tỷ đồng (tương đương 233%); dự án Hệ thống thủy lợi Tân Mỹ, tỉnh Ninh Thuận tăng 2.687 tỷ đồng (tương đương 105%).

Bên cạnh đó, KTNN cũng chỉ ra các dự án tăng vốn nhiều lần, như dự án xây dựng tuyến Lộ Tẻ - Rạch Sỏi, tăng vốn 3 lần với gần 150 tỷ đồng; dự án đường ven biển Dung Quất - Sa Huỳnh tăng vốn 6 lần với gần 4.000 tỷ đồng; dự án Hệ thống thủy lợi Tân Mỹ, tỉnh Ninh Thuận tăng vốn 3 lần với gần 2.700 tỷ đồng...