Có rất nhiều câu chuyện về chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” đã trở thành đề tài nghiên cứu, hoặc đi vào những áng văn chương bất hủ được sách báo nhắc đến nhiều. Tuy nhiên, có những câu chuyện tưởng chừng như bình dị, thầm lặng nhưng lại vô cùng lớn lao mang dấu ấn thời đại. Đó là câu chuyện về 35 phút “vàng ngọc” của Đại đội Ra đa 45 - Trung đoàn 291 (Sư đoàn 365) - đơn vị đã phát hiện sớm B52 từ xa để thông báo kịp thời cho các đơn vị hoả lực phòng không trên miền Bắc chủ động đón đánh địch.
Vào thời điểm từ đầu tháng 11 đến nửa đầu tháng 12/1972, Đại đội 45 triển khai đội hình chiến đấu tại trận địa Đồi Si thuộc huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An. Đại đội có nhiệm vụ quản lý, cảnh giới vùng trời phía Tây giáp Hạ Lào, nhằm phát hiện B52 từ xa và thông báo về cho sở chỉ huy Trung đoàn 291. Suốt thời gian này, máy bay địch đánh phá ác liệt. Chúng dùng bom và tên lửa Sơ-rai (tên lửa chống ra đa) để đánh vào trận địa.
 |
| Xác máy bay B.52 tại Bảo tàng Chiến thắng B.52 - Ảnh: Dantri.com.vn |
 |
Ngày 18/12/1972, một ngày mùa đông u ám. Mức độ đánh phá trong ngày của không quân địch ở Khu 4 giảm đột ngột. 5 giờ sáng, Trung đoàn 291 điện xuống Đại đội 45: "Tổ chức canh trực chiến đấu chặt chẽ, chú ý B.52 bay vào Hà Nội". Đến 15 giờ lại có bức điện tương tự.
Xẩm tối, bầu trời miền Trung vẫn hoàn toàn yên tĩnh, một sự yên tĩnh đến lạ lùng. Đại đội 45 mở đài ra đa phát sóng liên tục, song đều không thấy xuất hiện tốp mục tiêu nào và không có nhiễu tạp (nhiễu B52). Đến 18 giờ 40 phút, sở chỉ huy trung tâm báo động mạng ra đa tăng cường cảnh giới.
19 giờ, trắc thủ đo cao Tô Trọng Huy báo cáo: “B52 ở toạ độ X…”. Nhận được báo cáo, Trung đoàn trưởng Đỗ Năm cho Đại đội 45 mở máy tiếp tục sục sạo mục tiêu. Mệnh lệnh đó được Đại đội trưởng Đinh Hữu Thuần thực hiện nhanh chóng. Chỉ mấy phút sau, Đài trưởng Nghiêm Đình Tích và các trắc thủ Phạm Hoàng Cầu, Nguyễn Văn Xích thấy 3 dải nhiễu tạp mịn màng, dày đặc, di chuyển ổn định ở đúng toạ độ mà Tô Trọng Huy đã thông báo. Bằng kinh nghiệm được tôi luyện, đúc kết trong quá trình lặn lội ở các chiến trường nghiên cứu phát hiện B52, kíp chiến đấu xác định đó là nhiễu B52, rồi nhanh chóng điều chỉnh các chế độ nâng cao của khí tài. Lập tức trên nền nhiễu dày đặc hiện lên 3 chấm sáng lờ mờ của mục tiêu.
Lúc đầu, toàn kíp vẫn rất bình thản, bởi trước đó đơn vị vẫn thường bắt được những tốp B52 như vậy đánh phá cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng (Thượng Lào). Những tốp B52 này thường cất cánh từ U-ta-pao (Thái Lan) bay qua sông Mê Công, ngược lên phía Bắc, thường thì cứ đến các phương vị từ 270 đến 290 độ là chúng rẽ trái, tiến vào các mục tiêu đánh phá. Do vậy, toạ độ ấy đã trở nên quen thuộc đối với kíp chiến đấu. Tuy nhiên, lần này ba chấm sáng tín hiệu vượt qua phương vị 290 mà vẫn chưa đổi hướng. Thấy lạ, Phạm Hoàng Cầu và Nguyễn Văn Xích nhìn về phía Đài trưởng Nghiêm Đình Tích chờ đợi.
Đài trưởng Nghiêm Đình Tích căng mắt nhìn mục tiêu đã đến phương vị 300, rồi quả quyết báo cáo với Đại đội trưởng:
- B52 bay vào Miền Bắc!
Lập tức Đại đội trưởng Đinh Hữu Thuần hỏi lại:
- Có đúng B52 không?
Nhìn đường bay của mục tiêu, Đài trưởng Nghiêm Đình Tích quả quyết:
-Đúng B52!
Đại đội trưởng Đinh Hữu Thuần cấp tốc báo về Sở chỉ huy Trung đoàn. Trung đoàn trưởng Đỗ Năm bình tĩnh hỏi lại:
- Xác định lại xem có đúng B52 vào miền Bắc không?
Lúc này phương vị 300 độ đã lùi lại phía sau tốp mục tiêu. Cố nén hồi hộp, Đài trưởng Nghiêm Đình Tích bình tĩnh, nói rành rọt:
- Đúng B52! Mục tiêu sắp bay vào vùng trời miền Bắc
Ngay lập tức, các phần tử mục tiêu B52 của Đại đội 45 được phát thẳng về trung tâm và được báo cáo ngay với Tư lệnh Quân chủng: "B52 có khả năng đang vào đánh Hà Nội!". Tư lệnh chạy vụt sang Sở chỉ huy, nhìn đường bay của tốp B52 đầu tiên được đánh dấu trên bảng mica, đồng chí ra lệnh: "Thông báo tín hiệu 333" (lệnh báo động B52 cho toàn miền Bắc).
Toàn bộ trận địa hỏa lực phòng không phía Bắc nhanh chóng triển khai báo động sẵn sàng vào trận quyết đấu
Đúng 35 phút sau, quả tên lửa SAM đầu tiên của Tiểu đoàn 78 - Trung đoàn 257 được phóng lên. Sau đó, Tiểu đoàn 59 - Trung đoàn 261 do Tiểu đoàn trưởng Nguyễn Thăng chỉ huy phóng 2 quả đạn từ cự ly thích hợp hạ ngay 1 máy bay B- 52 (đây là chiếc máy bay B52 đầu tiên bị bắn rơi tại chỗ trên bầu trời Hà Nội).
Rồi lần lượt những chiếc “Pháo đài bay” được Mỹ cho là “bất khả xâm phạm” bị Bộ đội PK-KQ bắn hạ. Chiến dịch 12 ngày đêm đã làm nên một “Điện Biên Phủ trên không” - chiến thắng lẫy lừng trong trang sử vàng của dân tộc. Góp phần làm nên chiến thắng đó, công đầu không thể không kể đến 35 phút “vàng ngọc” của Đại đội 45.
(Ghi theo lời kể của Đại tá Nghiêm Đình Tích - Nguyên Đài trưởng ra đa Đại đội 45 - Trung đoàn 291).
