Trao đổi tại hội thảo, ông Trần Kim Tự, Phó Cục trưởng Cục Nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục (Bộ GD&ĐT) cho biết, SGK dành cho bậc học phổ thông hiện hành còn chứa nội dung, hình ảnh mang tính khuôn mẫu về giới, chưa cập nhật kịp thời những thay đổi theo xu hướng tích cực về vai trò, vị thế, sự tham gia và đóng góp của nam, nữ... trong đời sống xã hội và được xem là yếu tố dẫn đến định kiến về giới. Theo ông Tự, đầu tiên là mất cân đối nam nữ ở số lượng tác giả trong sách; thứ hai là mất cân đối tỉ lệ nhân vật nam, nữ trong sách.
Cùng với đó, hình ảnh đại diện nghề nghiệp của nam, nữ chưa phản ánh kịp thời xu hướng và những thay đổi trong xã hội. Ông Tự dẫn kết quả rà soát 76 cuốn sách giáo khoa của 6 môn học từ lớp 1 đến lớp 12 có 8.276 nhân vật trong nội dung văn bản, trong đó, nam giới chiếm tới 69%. Trong 7.897 nhân vật trong các hình ảnh, nam giới cũng chiếm 58%. Hơn nữa, những ví dụ trong sách giáo khoa về các nhân vật quan trọng, nổi tiếng thì 95% là nam. Cùng với đó, càng lên cấp học cao, thì sự chênh lệch tỷ lệ giữa nhân vật nam, nhân vật nữ càng lớn.
SGK giảm tải trích đoạn truyện Kiều vì “trọng nam, khinh nữ”? Ngoài ra, trong sách giáo khoa, các nhân vật nữ thường làm những công việc về nông nghiệp, chăm sóc động vật, trồng cây cối, làm việc nhà, nấu ăn, mua sắm ở chợ, làm cô giáo hoặc nhân viên bán hàng, trong đó, nam giới đều có nghề nghiệp cụ thể, đa dạng hơn như kỹ sư, bác sĩ, giáo sư, công an, bộ đội...
Ông Tự cho biết, trong chương trình cải cách phải đảm bảo các vấn đề về giới, bình đẳng giới được lồng ghép trong chương trình tổng thể, chương trình môn học, sách giáo khoa mới. Một trong những chỉ tiêu đưa ra là nội dung, chương trình sách giáo khoa phổ thông mới được điều chỉnh, loại bỏ những nội dung, hình ảnh có định kiến giới nhằm góp phần thúc đẩy bình đẳng giới.
Trong phần phụ lục báo cáo ông Tự trình bày ở hội thảo đề cập đến bộ sách Ngữ văn THCS và THPT, liệt kê hàng loạt tác phẩm thời trung đại phản ánh xã hội phong kiến trọng nam, khinh nữ, có hàng loạt văn bản đọc hiểu đề cập đến thân phận người phụ nữ đau khổ, bất hạnh, đáng thương. Trong đó, có nhiều tác phẩm nổi tiếng như Bánh trôi nước (Hồ Xuân Hương); Chinh phụ ngâm khúc; chèo Quan âm Thị Kính; Hịch tướng sĩ; Chuyện người con gái Nam Xương; Truyện Kiều; Sử thi Đăm săn; Độc Tiểu Thanh ký; Tự tình (Hồ Xuân Hương); Tức nước vỡ bờ (Ngô Tất Tố); Trong lòng mẹ (Nguyên Hồng); Thương vợ (Tú Xương); Vợ nhặt (Kim Lân); Vợ chồng A pPhủ (Tô Hoài); Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu). Theo báo cáo, một số nội dung này đã được cân nhắc và đưa vào nội dung giảm tải như Sau phút chia ly (Chinh phụ ngâm); Chèo Quan âm Thị Kính; một số trích đoạn trong truyện Kiều như Mã Giám Sinh mua Kiều; những câu hát than thân trách phận... Một số tác phẩm đề cao chí làm trai trong thời loạn, đối lập với thói nữ nhi thường tình như Hịch Tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn); Thuật hoài (Phạm Ngũ Lão); Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga (Nguyễn Đình Chiểu) được đánh giá là đặc điểm chung của văn học trung đại, nếu tước bỏ thì học sinh không hình dung được đặc trưng quan niệm, tư tưởng của con người thời này.
Trao đổi xung quanh nội dung giới và bình đẳng giới trong sách giáo khoa, ông Nguyễn Minh Thuyết, Tổng chủ biên chương trình, sách giáo khoa mới cho rằng, quanh vấn đề một số tác phẩm văn học nổi tiếng bị cho là có nội dung mất cân bằng giới, trọng nam khinh nữ và một số đã bị giảm tải, trong đó có cả trích đoạn Truyện Kiều, ông Thuyết cho rằng, không nên loại bỏ, mà phải đổi mới phương pháp dạy học để học sinh phát biểu quan điểm cá nhân về các vấn đề đặt ra trong tác phẩm.
“Xã hội Việt Nam còn nhiều vấn đề nên người ta phản ánh đúng thực tế. Vấn đề là học sinh mới nhận thức như thế nào. Ví dụ truyện Chiếc thuyền ngoài xa, một người phụ nữ bị chồng hắt hủi thậm tệ lại cố bảo vệ hạnh phúc thì quan điểm của học sinh như thế nào? Các em phải phân tích nguyên nhân và nên làm như thế nào cho đúng?”, ông Thuyết nói.
Ông Thuyết cho rằng, nhìn nhận theo hướng “trọng nam, khinh nữ” là theo hướng nghiên cứu, còn khai thác tác phẩm thì học sinh thế hệ bây giờ phải có quyền phát biểu ý kiến. “Chỉ thấy tác phẩm như thế, không thể kết luận sách giáo khoa chênh lệch về tỷ lệ nam, nữ”, ông Thuyết nhấn mạnh.
