Chất lượng cuộc sống dần được nâng cao?
Theo Dữ liệu về Chỉ số Chất lượng cuộc sống được thu thập bởi Numbeo.com – website dữ liệu lớn nhất thế giới về các thành phố và quốc gia trên thế giới - bảy tiêu chí gồm: Mức độ an toàn, chăm sóc sức khỏe, giá tiêu dùng, sức mua, giao thông đi lại, mức độ ô nhiễm và giá nhà đất so với thu nhập là những yếu tố quan trọng nhất đo lường chất lượng cuộc sống.
Tại Việt Nam, nếu xét riêng chỉ số giá tiêu dùng và sức mua tại thị trường ô tô, sẽ thấy chỉ số chất lượng cuộc sống của người Việt Nam còn hạn chế so với trong khu vực. Tỷ lệ sở hữu ô tô của người dân còn rất thấp. Báo cáo nghiên cứu của Solidiance (6/2017) cho thấy, cứ 1.000 người Việt Nam mới có 16 người sở hữu ô tô. Trong khi đó, tỷ lệ người dân sở hữu ô tô tại Malaysia là 341 người sở hữu xe/1.000 dân, tại Thái Lan là 196/1.000, Indonesia 55 /1.000.
Theo phân tích của Solidiance, có nhiều nguyên nhân khiến tỷ lệ sở hữu xe hơi của người Việt còn khiêm tốn. Nguyên nhân chủ chốt là giá ô tô tại Việt Nam vẫn cao hơn so với các quốc gia khác trong khu vực,do một số rào cản. Việt Nam đang áp mức thuế và phí cao để bảo vệ ngành ô tô nội địa. Khách hàng đang phải trả 3 loại thuế và 5 loại phí khác nhau. Người tiêu dùng đang chịu một nghịch lý về giá xe hơi: Mua một chiếc ở Việt Nam bằng ba chiếc ở nước bạn. Tín hiệu tích cực về việc giấc mơ sở hữu ô tô của nhiều người Việt vừa được khơi dậy khi thuế nhập khẩu ô tô từ ASEAN về 0% vào đầu 2018 thì một chính sách mới được ban hành. Chính sách mới này có thể khiến giấc mơ này xa hơn trong tầm với của nhiều người tiêu dùng Việt.
Có lợi thật sự cho người tiêu dùng?
Do thuế nhập khẩu ô tô từ ASEAN vào Việt Nam xuống 0% đi kèm lo ngại lượng xe nhập khẩu sẽ ồ ạt tràn vào nước ta trong năm 2018, nên ngày 17/10 vừa qua, Chính phủ ban hành Nghị định 116 về điều kiện nhập khẩu, kinh doanh ô tô áp dụng vào năm 2018. Chủ trương ban đầu của chính sách là đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng, bởi Nghị định 116 tạo dựng những tiêu chuẩn, quy định phi thuế quan cho doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực ô tô. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia dự đoán, với Nghị định 116, người tiêu dùng sẽ phải “gánh” những hệ lụy trực tiếp, tức thì, có ảnh hưởng không nhỏ đến kinh tế, quyền lợi, lựa chọn và chất lượng cuộc sống. Doanh nghiệp trong ngành ô tô thì đánh giá chính sách này “làm lãng phí thêm thời gian và làm tăng chi phí”, làm cho kỳ vọng của người tiêu dùng về việc sở hữu ô tô gần hơn trong tầm tay sẽ không xảy ra. Doanh nghiệp ước tính cần tới 2 tháng và chi phí khoảng 10.000 USD phát sinh cho việc thử nghiệm một kiểu loại trong từng lô hàng theo quy định mới. Chi phí này không chỉ tạo gánh nặng cho doanh nghiệp mà còn trực tiếp ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng.
Đối với xe nhập khẩu, giá xe sẽ biến động, bởi chính sách mới. Nếu nhìn vào giá bán xe công bố cho năm 2018, có thể thấy rõ những kỳ vọng của người dân về việc giá xe giảm sâu đã khó diễn ra. Nghị định 116 sẽ khiến chi phí nhập khẩu và kiểm định ô tô tăng lên, như phải có giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại ô tô nhập khẩu được cấp bởi cơ quan tổ chức có thẩm quyền nước ngoài trước khi được thử nghiệm tại Việt Nam, có đường thử chuyên dụng, kiểm tra thử nghiệm theo từng lô thay vì chứng nhận theo kiểu loại…, khiến các lô ô tô nhập khẩu mới (chưa qua sử dụng) bị đội chi phí lên cả trăm triệu đồng, thay vì được giảm theo các quy định mới từ năm 2018.
Người tiêu dùng cũng sẽ phải chờ đợi lâu hơn. Nghị định 116 dù chưa chính thức có hiệu lực nhưng đã tác động lớn tới thị trường ô tô nhập khẩu trong nước. Từ nay đến quý I/2018, nhiều mẫu xe nhập khẩu phổ biến như Toyota Fortuner, Honda CR-V, Honda Civic hay Ford Ranger đều sẽ không thể đưa về nước như dự kiến. Trên thị trường ôtô Việt Nam những tháng cuối năm, nhiều khách hàng phản ánh họ bất ngờ bị huỷ đơn đăng ký mua xe nhập khẩu. Đại diện Ford Việt Nam xác nhận, đã có yêu cầu các đại lý ngưng nhận đặt hàng hai mẫu xe Ford Ranger và Explorer vì hãng chưa có đủ nguồn cung. Do đó, trong quý 1/2018, hàng sẽ khan hiếm và chưa thể dám chắc được các mẫu xe này được nhập về thế nào trong quý 2 hay quý 3/2018. Toyota Việt Nam cũng dự báo, nhiều loại xe nhập khẩu khác cũng bị ảnh hưởng, lớn nhất là các mẫu xe Fortuner, Yaris và Wigo. Thực tế, nhiều đại lý Toyota đã phải đàm phán lại với khách đặt các mẫu xe mới, do không thể đảm bảo trước thời gian chính xác xe sẽ được thông quan. Nhiều hãng xe khác như Chevrolet, Mitsubishi có nguồn xe nhập từ Thái Lan cũng bị ảnh hưởng vì phải bổ sung thêm nhiều giấy tờ mới. Ngay cả mẫu xe mới Honda CR-V vừa được giới thiệu tại thị trường Việt Nam, với mức giá ước tính mà Honda Việt Nam đưa ra (dưới 1,1 tỷ đồng). Có thể thấy giá các mẫu xe nhập khẩu từ ASEAN được hưởng thuế ưu đãi 0% cũng khó giảm sâu như kỳ vọng của người tiêu dùng. Như vậy, giấc mơ sở hữu ô tô “giá hợp lý” của nhiều người tiêu dùng Việt tiếp tục xa vời.
Thị trường sẽ thiếu cạnh tranh bình đẳng
Tại Nghị định 116 quy định, doanh nghiệp nhập khẩu ô tô phải cung cấp cho cơ quan quản lý chất lượng bản sao giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại ô tô nhập khẩu được cấp bởi cơ quan, tổ chức có thẩm quyền nước ngoài từ ngày 1/1/2018. Đa số các doanh nghiệp đều không thể tìm được bất kỳ một giấy chứng nhận kiểu loại nước ngoài nào phù hợp với thông số kỹ thuật của các ô tô nhập khẩu vào Việt Nam.
Riêng về định nghĩa “riêng có” này theo nhiều chuyên gia là “không phù hợp với xu hướng hội nhập thế giới”, vì sẽ khó tìm được nhà sản xuất nào đáp ứng được yêu cầu nêu trên, cũng như siết chặt các hoạt động nhập khẩu, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp sản xuất lắp ráp trong nước.
PGS. TS. Phạm Bích San - Viện trưởng Viện Nghiên cứu tư vấn và phát triển nhận định: Số người bắt đầu có điều kiện và có hiểu biết đang tăng dần tại Việt Nam, họ sẽ mong muốn có được một cuộc sống chất lượng. Để tạo cạnh tranh tự do, thị trường cần có cả xe sản xuất lắp ráp và xe nhập khẩu, lựa chọn xe nào là quyết định của người tiêu dùng. Tôn trọng quyền lợi người tiêu dùng là vấn đề tối quan trọng nhằm đảm bảo sự phát triển của ngành công nghiệp ô tô trong dài hạn.
Lãnh đạo VAMA đề xuất Chính phủ cân nhắc, xem xét tổng thể để tạo ra môi trường kinh doanh minh bạch, thống nhất và ổn định cho các nhà đầu tư. VAMA kiến nghị: Tạm hoãn thi hành các quy định đối với nhập khẩu ôtô có trong Nghị định 116 ít nhất 6 tháng, sửa đổi yêu cầu của giấy chứng nhận kiểu loại ở nước ngoài, thay đổi quy định với yêu cầu kiểm định đối với từng lô xe nhập khẩu và cuối cùng là bỏ yêu cầu về đường thử xe (dài 800m).
Trong khuôn khổ Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam (VBF) 2017, các nhóm công tác về ô tô và xe máy, Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu và Hiệp hội Doanh nghiệp Bắc Âu đã kiến nghị sửa đổi một số quy định tại Nghị định 116/2017/NĐ-CP của Chính phủ.
