Bộ phim cổ tích Nga Mười hai vị thần tháng từng làm nhiều trẻ em Việt Nam những năm 80 thế kỷ trước như tôi thắc mắc: “Tại sao vị thần Tháng Tư đẹp trai thế mà lại không quyền uy bằng vị thần Tháng Giêng già nua, ông chủ của Ngày lễ đầu năm?”.
Sau này có dịp tới xứ lạnh, càng không hiểu vì sao năm mới được chào đón vào ngày tuyết rơi ngập trời chứ không phải vào ngày đầu tiên của tháng Tư, khi bầu trời rực rỡ, hoa nở tưng bừng, chim chóc hót véo von?
Thực ra năm mới dương lịch, sau lễ Giáng sinh (Noel) một tuần, cũng chỉ được Giáo hội La mã khởi xướng, rồi được phương Tây và nhiều phần còn lại của thế giới áp dụng từ nửa cuối thế kỷ 16 (khoảng năm 1582) thay cho một ngày của mùa xuân, ngày 1 tháng Tư, ngày cuối của tuần lễ truyền tin (Annunciation) trong lịch Thiên chúa giáo.
Bỏ qua những lý do rườm rà nhuốm màu tôn giáo và lịch sử, câu chuyện ngày lễ lớn nhất của năm được chào đón vào mùa đông làm ta liên tưởng tới sự bất toàn của đời sống, khi mọi sự không tốt đẹp như ta mong muốn. Vào thời ngày 1 tháng Giêng bắt đầu được coi là lễ năm mới, do thông tin chưa được thần tốc như thời nay, những ai vô tình hay cố ý đón năm mới vào ngày 1 tháng Tư được gọi là những “con cá tháng tư ngu ngốc” (April’s fools).
Từ đó phương Tây và nhiều nơi khác trên thế giới đón ngày 1 tháng Tư như ngày lễ dân gian, một ngày mà người ta có thể “chơi xỏ” nhau, hoặc dành cho nhau những cú lừa “đau nhưng vui”. Ở những nơi không có phong tục này, nhiều người cũng thử tìm hiểu vì sao nó được gọi là ngày “cá tháng Tư”, hay suy tư một tí về sự dối lừa. Hoặc tìm hiểu xem con người thường phải trả những giá nào cho sự thật.
Vì sự thật, con người nhiều khi phải đánh đổi cả mạng sống. Trong bộ phim hài hành động True Lies (có nghĩa Sự lừa dối đích thực, không phải Lời nói dối chân thật như tựa đề tiếng Việt), anh chàng điệp viên tài ba Harry Tasker (Arnold Schwarzenegger đóng), bắn súng như thần, nhảy đầm rất giỏi buộc phải ngụy trang thành nhân viên bán vi tính quèn an phận.
Anh đóng giả giỏi đến nỗi cô vợ Helen (Jamie Lee Curtis) cứ tưởng đời mình rồi sẽ tàn theo những ngày tháng tẻ nhạt vô vị với anh chồng hãm tài. Sau nhiều pha hóc hiểm, rơi vào tay tổ chức khủng bố Hồi giáo The Crimson Jihad, cặp đôi nhiều phen thoát chết để rồi trở về cuộc sống như trước.
Thực ra cuộc sống của họ khác trước nhiều vì đã tìm được hạnh phúc đích thực. Chứng kiến câu chuyện hài hước nhưng tình tứ, khán giả tự hỏi không biết tại sao sự thật mà Harry và Hellen nhận ra lại đắt giá đến thế? Cuối phim là màn tango lãng mạn cho thấy sự thật quan trọng nhất là họ yêu nhau, tin nhau và cần có nhau trong cuộc sống, cho dù họ là ai hay làm gì.
April’s fools, “ngày của những người ngu ngốc”. Trong ngày này người ta đùa giỡn thông báo cho nhau những tin vui ngoài sức tưởng tượng, sau khi đã cân nhắc xem chúng có làm cho bạn bè, người thân thất vọng quá sức hay không, khi biết hóa ra là trò đùa. Đôi khi vào ngày này các hãng truyền thông đưa những tin kỳ quặc, chẳng hạn ở Thụy Sĩ ngày 1-4-1957, Đài truyền hình thông báo nông dân thu hoạch được sợi mỳ spaghetti to bằng bắp tay, hay ở Mỹ ngày 1-4-1992 Richard Nixon lại ứng cử tổng thống.
Tin vào kỳ tích nhiều khi không ngu ngốc chút nào. Ngày 1-4-1962, kênh truyền hình đen trắng duy nhất của Thụy Điển thông báo: Mọi người cứ trùm một chiếc tất lụa lên màn hình TV, lập tức màn hình sẽ phát màu. Ai ngu ngốc tin chuyện này ngày hôm ấy sẽ được coi là người lạc quan mơ mộng của ngày hôm nay, khi TV màu có mặt khắp mọi nơi trên thế giới.
Bên cạnh kỳ tích, những điều bí ẩn cũng làm cho cuộc sống thi vị hơn. Phương Tây có một ngày Cá tháng Tư, phương Đông có những câu châm ngôn Chín bỏ làm mười, Mắt nhắm mắt mở, Khuất mắt trông coi, Sự thật mất lòng để người an ủi người rằng đôi khi chân lý và sự thật chỉ là tương đối, không quan trọng bằng tình yêu và niềm tin. Hạnh phúc khi có được tin, yêu - dù không phải bao giờ cũng toàn hảo và trọn vẹn - vẫn là điều mà con người luôn tìm kiếm. Cái giá của sự thật nằm trong những ước mong vô giá đó.
