Ngày 29/9, PV Tiền Phong đã có mặt tại Trại khảo nghiệm Phước Bình nuôi – nơi đang nuôi nhốt 11 con bò tót lai F1 từ con bò tót rừng tại Vườn quốc gia Phước Bình. Theo quan sát của chúng tôi, chuồng nuôi nhốt những con bò tót lai rộng 200 m2 với mái trại lợp tôn, được ngăn cách với nhau bằng những khung sắt hàn bao quanh.
Thấy người lạ, đàn bò tỏ vẻ dè chừng, lùi lại phòng thủ như động vật hoang dã. Tuy nhiên, chúng không còn dũng mãnh như trước vì cơ thể đã suy kiệt, gầy nhom. Xương sườn, xương bả một số con nhô ra chỉ còn da bọc xương. Một số con khác ốm yếu đến nỗi chân đi xiêu vẹo.
Ông Nguyễn Đình Tích (ở thôn Bạc Rây 2, người trực tiếp chăm nuôi đàn bò này), cho biết đàn bò tót lai F1 được nuôi nhốt tại khu vực trại để nhân giống theo một dự án bảo tồn từ năm 2014 đến nay. Suốt hơn năm qua, chúng chỉ được ăn rơm khô cầm cự qua ngày. Mỗi con chỉ được cuộn rơm một ngày, nay cũng bớt xuống chưa được một cuộn (7-8 cuộn cho 11 con).
Những con bò tót lai F1 được nuôi nhốt ở xã Phước Bình gầy nhom, ốm yếu hơn cả bò nhà
Theo ông Tích, trước đây ban quản lý dự án thuê 2 ha đất nông nghiệp để làm trang trại (1 ha trồng cỏ, 1 ha để cho đàn bò di chuyển), nhưng do không có tiền thuê nên người dân lấy lại đất và chỉ cho mượn khoảng 500 m2 đất làm chuồng nhốt chúng lại.
“Trước đây, đàn bò còn được ăn cám, ngô, cỏ... nên mập mạp hơn bây giờ. Từ khi dự án kết thúc (tháng 6/2019 - PV), mỗi tháng chỉ có một người ở Sở KH-CN Lâm Đồng gọi về hỏi thăm có còn rơm khô để gửi tiền về mua mà thôi. Họ chỉ gửi đủ tiền mua rơm nên chúng tôi không có tiền để mua cỏ, mua cám cho chúng ăn”, ông Tích cho hay.
Vào năm 2008, một con bò tót lực lưỡng nặng gần cả tạ rời cánh rừng ở Tiểu khu 20 VQG Phước Bình xuống các rẫy bắp, rẫy khoai đồng bào dân tộc Raglai ở thôn Bạc Rây 2 (xã Phước Bình, Bác Ái, Ninh Thuận). Bò tót đã “oanh tạc” đàn bò nhà cho ra đời hơn 20 con bò tót lai. Sau đó, tỉnh Ninh Thuận và Lâm Đồng đã đầu tư tiền tỷ để các Sở KH-CN phối hợp với Vườn quốc gia Phước Bình thực hiện đề tài “Nghiên cứu giám định di truyền và đánh giá khả năng phát triển của bò lai F1 giữa bò tót và bò nhà”.
Con bò tót đực (màu đen) ở Vườn quốc gia Phước Bình đã giao phối với bò nhà của người dân Ninh Thuận và sinh ra nhiều con bò tót lai F1. Ảnh VQG Phước Bình cung cấp Kết quả nghiên cứu cho thấy đàn bò F1 nói trên là những cá thể thực thụ lai giữa bò tót và bò nhà. Để duy trì và phát triển nguồn gien quý hiếm này, đầu năm 2012, Sở KH-CN hai tỉnh Ninh Thuận và Lâm Đồng thống nhất mua lại 10 con bò tót lai (trong đó có 5 con đực và 5 con cái) của người dân và tạo vùng khoanh nuôi phù hợp với môi trường sống của bò tót để thực hiện đề tài khoa học nghiên cứu giám định di truyền và đánh giá khả năng phát triển của bò lai F1 giữa bò tót (bos gaurus) và bò nhà (bos taurus) tại Vườn quốc gia Phước Bình.
Đề tài liên tỉnh này được thực hiện với kinh phí hơn 1,9 tỉ đồng. Tuy nhiên, đến nay cả 5 con bò cái trong đàn vẫn chưa thể sinh sản. Riêng một cá thể đực F1 khi thả rong tình cờ giao phối với một bò cái nhà, sinh ra một bò cái con.
Hai năm trước, con lai F2 này được dự án mua lại, cho nhập đàn vào trại khảo nghiệm, nâng lên 11 con. Hiện con lai F2 này đã có bầu, được nuôi nốt chung với đàn bò nhà của ông Tích và được ông này cho ăn cỏ, ăn cám.
Con bò tót lai F2 đã có bầu và được nhốt chung với đàn bò nhà của ông Tích. Các kết quả nghiên cứu và tài sản của đề tài nêu trên đã bàn giao cho Trung tâm ứng dụng KH-CN Lâm Đồng để tiếp tục kế thừa chủ trì thực hiện đề tài cấp quốc gia “Khai thác và phát triển nguồn gien bò quý hiếm tại vùng giáp ranh 3 tỉnh Ninh Thuận - Lâm Đồng - Khánh Hòa” với tổng kinh phí hơn 3 tỉ đồng. Đến tháng 6/2019, đề tài nghiên cứu kết thúc và 11 con bò lai F1 này chỉ còn được ăn mỗi rơm khô nên bị gầy nhom, ốm yếu.
Bò tót lai thiếu thức ăn nên gầy và ốm yếu 
Bò nhà ông Tích được ăn cỏ, còn bò tót lai (bên phải ảnh) phải ăn rơm 
Bò tót lai e dè khi thấy người lạ 
Con bò tót lai cố với ăn cỏ dành cho bò nhà của ông Tích 
Bò nhà ông Tích được ăn cỏ nên mập mạp hơn hẳn bò tót lai 
Bò tót lai chỉ được ăn rơm nên gầy nhom Từ 2012 đến 2015, Vườn quốc gia Phước Bình phối hợp với Trung tâm Ứng dụng Khoa học Công nghệ Lâm Đồng thực hiện đề tài "Nghiên cứu giám định di truyền và đánh giá khả năng sinh sản của bò lai F1 giữa bò tót và bò nhà tại vùng giáp ranh Ninh Thuận và Lâm Đồng" với đánh giá khả quan về triển vọng phát triển nguồn gen quý.
Tiếp theo đó, đề tài cấp nhà nước "Khai thác và phát triển nguồn gen bò quý hiếm tại vùng giáp ranh 3 tỉnh Ninh Thuận - Lâm Đồng - Khánh Hòa" với kinh phí gần 5 tỷ đồng được triển khai, cuối năm 2015. Đề tài do PGS.TS Lê Xuân Thám, nguyên Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Lâm Đồng làm chủ nhiệm.
Trả lời trên VnExpress, PGS.TS Lê Xuân Thám cho rằng chưa thể nói gì kết quả nghiên cứu vì còn nhiều vấn đề phức tạp, cần chờ thêm các dự án nghiên cứu tiếp theo. Đề tài do ông chủ nhiệm hiện đã kết thúc hơn một năm qua, nay ông không còn liên quan gì trong việc quản lý, chăm sóc.
Trong khi đó, ông Nguyễn Như Chương, Giám đốc Trung tâm Ứng dụng Khoa học và Công nghệ Lâm Đồng cho hay, tháng 6/2019, khi dự án nghiên cứu kết thúc, đơn vị ông tạm thời phụ trách chăm sóc đàn bò tót lai ở Phước Bình. Do chưa có dự án mới, phải tự bỏ kinh phí sự nghiệp ra để duy trì nên rất khó khăn. Tới đây tỉnh Lâm Đồng sẽ bàn giao đàn bò tót lai lại cho tỉnh Ninh Thuận, mà đơn vị trực tiếp tiếp nhận là Vườn quốc gia Phước Bình.
Còn ông Nguyễn Công Vân, Giám đốc Vườn quốc gia Phước Bình cho biết, dù biết đàn bò đang ốm o gầy mòn, đơn vị không thể làm gì được vì chưa được tiếp nhận trở lại.
