Chống tham nhũng cùng Đêm trắng

Vụ án tham nhũng kinh điển

Kịch bản Đêm trắng của cố tác giả Lưu Quang Hà từng được NSND Doãn Hoàng Giang dàn dựng khoảng 1990, nhiều lần được phục dựng sau đó đều để lại dấu ấn. NSƯT Xuân Bắc, Giám đốc Nhà hát Kịch Việt Nam lựa chọn kịch bản này để dàn dựng. Lâu nay anh và nhà hát tìm kiếm một kịch bản chống tham nhũng nhưng chưa ưng ý, Đêm trắng vẫn là lựa chọn tốt nhất. Vở diễn huy động tới hơn 70 nghệ sĩ nhưng không phô trương, mỗi cảnh mỗi vai đều được tính toán hợp lí. Hai đêm ra mắt 14-15/1 tại Nhà hát Lớn được khán giả đón nhận.

Đêm trắng dựa trên câu chuyện có thật, trong bối cảnh cả nước dồn sức người sức của cho cuộc kháng chiến chống Pháp những năm 1950. Chủ tịch Hồ Chí Minh phải đích thân xem xét án tử hình một sĩ quan quân đội. Khi ấy, từ Chủ tịch nước tới người dân mỗi người phải nhịn ăn một bữa, mỗi ngày dành vốc gạo cho hũ gạo kháng chiến thì một đại tá, Cục trưởng Cục Quân nhu lại tham nhũng, tiêu xài hoang phí, ăn chơi sa đọa trên xương máu của bộ đội, của nhân dân.

Dựa trên vụ án có thật, nhân vật đại tá được đổi tên là Hoàng Trọng Vinh do NSƯT Trịnh Mai Nguyên thủ diễn. Sự ăn chơi sa đọa của tay đại tá được lột tả lớp lang, theo cấp độ tăng dần. Đó là sự đối lập giữa một bên là bộ đội gian khổ vượt đỉnh Tây Côn Lĩnh, một bên là tay đại tá ôm cô thư ký riêng uống vang và nhảy đầm trong căn phòng làm việc bài trí với nhiều món đồ đắt đỏ. Đó là đám cưới xa hoa do đại tá dựng lên, để có được những bông hoa đẹp nhất từ làng Ngọc Hà mang ra căn cứ thì nhiều chiến sĩ đã ngã xuống. Hoàng Trọng Vinh còn nịnh trên nạt dưới, đút lót cấp trên để bao che những việc làm càn quấy, o ép cấp dưới vì dám làm đơn tố cáo hắn tham nhũng- tội không cung cấp quân lương cho bộ đội ngoài mặt trận.

Đạo diễn, NSƯT Xuân Bắc cho rằng Đêm trắng là một trong những vở diễn có ưu điểm lớn trong mảng tác phẩm về đề tài chống tham nhũng, về tinh thần xây dựng Đảng và chính quyền trong sạch vững mạnh. Chủ đề tư tưởng bộc lộ rõ nét ngay trong kịch bản. Rõ nét nhưng không vì thế mà giáo điều, khán giả tiếp nhận tinh thần chống tham nhũng khá tự nhiên qua cách dàn dựng của Xuân Bắc và lời thoại gần với đời sống. “Đây là vở diễn mà nghệ sĩ Nhà hát dồn tâm huyết hướng tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng”, Xuân Bắc nói.

Gần gũi hình tượng Hồ Chủ tịch

Bên cạnh câu chuyện chống tham nhũng còn đậm tính thời sự, Đêm trắng mang lại cảm xúc ở những cảnh diễn tái hiện hình tượng Hồ Chủ tịch. Nguyễn Minh Hải xứng đáng là một trong những nghệ sĩ thể hiện hình tượng Hồ Chủ tịch sinh động nhất. Không xa lạ với hình tượng Bác Hồ, nhưng ở vở này Minh Hải thừa nhận phải tìm tòi kỹ lưỡng hơn, áp lực cũng lớn hơn. Từ vóc dáng mảnh mai, hóa trang mái tóc, chòm râu tới dáng đi, cái chống tay và giọng nói góp phần làm nên hình tượng vị cha già gần gũi. Cái khó không chỉ ở hình dáng phải gần với Bác nhất, mà còn ở khả năng chuyển tải tinh thần sống động, tinh tế của Người trong cách xử lý tình huống thấu tình đạt lí.

“Đêm trắng” dựa trên câu chuyện có thật về đại tá quân đội tham nhũng bị xử tử thời kháng chiến chống Pháp

Đạo diễn Xuân Bắc quen dựng vở thiếu nhi và hài nên vở chính kịch chủ đề tư tưởng lớn khiến anh không thể bất cẩn. Xuân Bắc chọn được những hình ảnh đắt để làm nổi bật hình tượng Hồ Chủ tịch. Đó là lớp diễn Bác tới thăm bộ đội ở chiến trường để thấu hiểu cuộc sống gian khổ, tinh thần chiến đấu của bộ đội. Bác ngồi cạnh bếp lửa quây quần bên các chiến sĩ trẻ, vui vẻ trò chuyện về cách nướng sắn. Khi Bác chấn chỉnh tính nóng nảy hay đánh chiến sĩ của Trung đoàn trưởng Hoàng Trọng Dũng (em trai của Hoàng Trọng Vinh) cũng thật gần gũi, thấm thía.

Một trong những cảnh khơi gợi cảm xúc nhất chính là đêm trắng Bác trăn trở để đưa ra quyết định xử tử Hoàng Trọng Vinh. Chỉ vài năm trước Bác ký quyết định bổ nhiệm con người này, để lúc này phải cân nhắc giữa công-tội và đưa ra bản án thích đáng. Để giữ vững sự nghiệp Cách mạng, để giữ trọn niềm tin của nhân dân với Đảng và Chủ tịch nước, không còn cách nào khác là loại bỏ sâu mọt sống sa đọa trên máu xương của nhân dân. Phút đặt bút ký vào bản án tử ấy cũng là giây phút Bác đau xót, day dứt nhất. Vở diễn kết lại ở hình ảnh có tính biểu tượng và cảm xúc như thế.

Khác với nhiều vở diễn trước đó về Bác Hồ, Đêm trắng không cần tới những giai điệu về Người nhưng mỗi khi nghệ sĩ Minh Hải xuất hiện trên sân khấu, khán giả như thấy lại Hồ Chủ tịch. Đạo diễn Xuân Bắc cũng chứng tỏ dày công nghiên cứu tỉ mỉ, cẩn trọng về Bác Hồ và về giai đoạn lịch sử của dân tộc. “Tôi dàn dựng vở diễn với tất cả sự tôn kính Hồ Chủ tịch. Có những lớp diễn mà tôi tin chắc các cựu chiến binh và nhiều khán giả từ thế hệ tôi trở về trước sẽ xúc động”, anh nói.