Cùng với hoa tam thất, nụ tam thất, cây lạc tiên, cây xạ đen là những vị thuốc quý có tác dụng an thần, chữa bệnh mất ngủ khá hiệu quả, chúng ta không thể không nhắc đến củ bình vôi, một loại thảo dược quý rất tốt cho giấc ngủ.
Mô tả cây
Tên gọi khác: còn gọi là củ một, củ mối trôn, ngải tượng, tử nhiên.
Tên khoa học: Stephania rotundaLour. Thuộc họ Tiết dê Menispermaceae.
Củ bình vôi là phần thân phình to của cây bình vôi. Cây có tên bình vôi vì phần thân phình to của cây có hình dáng rất giống bình đựng vôi mà ngày xưa nhiều người thường dùng để tôi vôi ăn trầu.
Cây bình vôi là dạng cây dây leo, chỉ có một đoạn thân giáp với mặt đất phình to ra (nhiều người nghĩ đây là củ của cây, nhưng không phải mà là thân, nếu gọi đúng tên phải là dây bình vôi), lưu ý: tránh nhầm lẫn với củ gà ấp, đây là 2 loại cây hoàn toàn khác nhau. Lá bình vôi hình trái tim, mọc so le. Hoa nhỏ, màu xanh nhạt. Quả hình cầu, chín màu đỏ, hạt hình móng ngựa.
 |
Cây phân bố ở khắp các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta, đặc biệt là ở những tỉnh có núi đá như: Hòa Bình, Ninh Bình, Lai Châu...
Củ được thu hái quanh năm làm thuốc. Sau khi thu hái về, người ta thái mỏng phơi khô sắc nước uống hoặc ngâm rượu.
Vì củ bình vôi mọng nước, nên khi phơi khô 5kg tươi mới được 1kg khô.
Từ những năm 1940, nhà khoa học Bùi Đình Sang đã tìm ra môt hoạt chất quý trong củ bình vôi và đặt tên cho nó là: Rotundin.
Kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học Liên xô về tác dụng của hoạt chất Rotundin trong củ bình vôi:
- Rotundin rất ít độc.
- Hoạt chất Rotundin có tác dụng trấn kinh.
- Rotundin có tác dụng bổ tim.
Khác nhà khoa học Liên Xô chứng minh hoạt chất Rotundin có tác dụng an thần, gây ngủ, chống co quắp và hạ huyết áp.
Bài thuốc chữa mất ngủ
Theo y học cổ truyền: bình vôi có công năng an thần, tuyên phế. Công dụng làm thuốc an thần, gây ngủ, chữa nhức đầu, sốt nóng, đau dạ dày (thuộc nhiệt), ho nhiều đờm, hen suyễn, khó thở, hạ huyết áp, chống co quắp. Phối hợp với các vị thuốc khác để trị ho lao, sốt rét, kiết lỵ, ngứa lở ngoài da, mụn nhọt. Ngày dùng 3 - 6g dạng bột hoặc rượu thuốc. Tuy nhiên, để tránh ngộ độc, chỉ nên sử dụng với liều nhỏ: người lớn ngày uống từ 3 - 6g...
Cách chữa bệnh mất ngủ: Có thể lấy củ bình vôi tán bột, ngâm rượu 40 độ với tỉ lệ 1 phần bột 5 hoặc 10 phần rượu, rồi uống với liều 5 - 15ml rượu một ngày. Có thể thêm ít đường cho dễ uống. Bài thuốc chữa mất ngủ hiệu nghiệm: hạt sen, long nhãn, nhân hạt táo chua (sao) mỗi vị 10 - 15g, củ bình vôi 8g, lá vông 12g. Sắc uống ngày 1 thang, uống trong ngày và trước khi ngủ 30 phút. Trị mất ngủ ở người gầy yếu, hay hồi hộp, sợ hãi, đánh trống ngực, ngủ không yên, trí nhớ giảm, tinh thần suy nhược, ăn uống kém, gầy sút, mỏi mệt…
Chất Rotundin trong củ có tác dụng trấn tĩnh thần kinh, vì vậy rất có lợi trong việc điều trị chứng bệnh giật kinh phong, chống co quắp. Chất này còn có tác dụng điều hòa tim mạch nên dùng để điều trị bệnh đau tim, chống co thắt cơ vành, hạ huyết áp, có thể dùng để trị hen suyễn vì có tác dụng điều hòa hô hấp. Tác dụng rõ rệt nhất của Rotundin là an thần, nhưng nếu dùng với liều lượng cao sẽ gây kích thích thần kinh trung ương dẫn đến co giật.
Trong củ bình vôi có chứa một lượng độc tố nhỏ, vì vậy không nên tự ý dùng thuốc, cần phải theo sự hướng dẫn chặt chẽ của bác sĩ.
BS.CKII. HUỲNH TẤN VŨ
(Đơn vị Đau cơ sở 3 Đại học Y Dược TP.HCM)
