Đây là hình ảnh chiếc xe ngựa chở khách kiểu dáng thô sơ của một thời xưa cũ, nhưng đến nay ở bến xe ngựa Vĩnh Trung (Tịnh Biên - An Giang) vẫn còn và một số người vẫn duy trì nghề kéo xe ngựa ở Vĩnh Trung làm kế mưu sinh.
Theo một số nguồn tư liệu thì xe ngựa đã xuất hiện ở Sài Gòn vào năm 1920, cho đến năm 1930 mới xuất hiện ở Nam Kỳ lục tỉnh, còn xe ngựa vùng Bảy Núi, Vĩnh Trung chưa ai biết đích xác ra đời từ lúc nào, nhưng xe ngựa của người Khmer vào năm 1954, bánh xe bằng cây được thay thế bánh bơm nên chạy nhanh, êm hơn.
Khi xe chạy người cầm cương thường bóp còi bi bo lại còn gắn thêm chuông hoặc lục lạc lên cổ phát ra tiếng leng keng nghe thật vui tai. Nghề kéo xe ngựa thịnh hành nhất vào những năm trước 1970, có hơn 100 con ngựa.
Người đánh xe ngựa bao giờ cũng thong dong, chậm rãi, không vội vàng như những tài xế chạy xe cơ động. Những hành khách ngồi nhàn hạ, họ râm ran nói chuyện đời, chuyện mùa màng.
Ở bến Vĩnh Trung loại hình xe ngựa vẫn tồn tại cho đến hôm nay do tính đặc trưng của một vùng bán sơn địa và nhu cầu sử dụng của người địa phương. Các lão làng ở Vĩnh Trung, Vân giáo kể rằng, trước đây phương tiện chuyên chở vùng Bảy Núi chỉ có hai loại hình thông dụng là xe bò và xe ngựa, nhưng xe bò dùng chở vật liệu nặng như cây củi, tre, lúa…
Do đó, gần một thế kỷ qua, bà con đã gắn bó thân thiết với con ngựa giống như người đồng bằng gắn liền chiếc xuồng, con trâu. Có nhiều gia đình, ngựa đã cùng sống qua nhiều đời, từ ông, cha. Đa số cái nghề chạy xe ngựa tuy không ai khá giả, nhưng nó đã giúp cho nhiều gia đình có thu nhập ổn định, nuôi con cái ăn học đầy đủ. Từ đó gia chủ cưng chiều, vỗ về sức khỏe con ngựa. Đặc biệt khi ngựa bệnh đa số họ chỉ dùng thuốc nam, rất ít dùng thuốc tây.
 |
 |
 |
Những hình ảnh “đặc sản” về xe ngựa Miền Tây. Ảnh: T.H
Theo những xà ích ở Vĩnh Trung thì hiện nay, xe ngựa đã nghỉ nghề rất nhiều, chỉ còn lại khoảng 45 - 50 xe hoạt động chủ yếu chở người, hàng hóa; lương thực, đồ cồng kềnh từ chợ về các phum, sóc, từ phum sóc đi mọi ngả.
Ưu điểm của xe ngựa là chạy được trên đường đất nhỏ, đường đá chông chênh từ sóc này sang qua sóc khác. Thỉnh thoảng chở một số khách du lịch. Khi ngựa chạy, tiếng vó ngựa hòa lẫn tiếng lục lạc phát ra nhạc ngựa êm tai.
Bến xe ngựa ở Vĩnh Trung chủ nhân tự mua sắm ngựa, sắm xe, tự làm xà ích chở khách. Thức ăn cho ngựa phải tự kiếm, tự phòng bệnh và lo chữa bệnh khi ngựa đau ốm. Thường những người xà ích đi mua ngựa, họ không để ý đến ngựa ốm hay mập mà thường nhắm tướng ngựa chân cao, mình thon, mũi khô, mắt ướt, hay có xoáy ở tai là tai rất thính hoặc ở gối con ngựa có đủ 4 xoáy, người sành ngựa gọi là “tứ mục trung đồng” rất quý hiếm, còn gọi là thiên lý mã.
Bến xe không có tuyến nhất định, khách muốn đi đâu thì thương lượng với xà ích, giá cả cũng theo thỏa thuận. Từ bến xe Vĩnh Trung, 5 giờ sáng xe ngựa đã tụ hội, một số chủ xe tháo rời ngựa cho đi ăn cỏ trong lúc chờ đợi khách.
Khoảng 7 - 8 giờ xe ngựa bung ra các tuyến như núi Dài, núi Cô Tô, núi Cấm chở đầy hàng hóa như măng, su, rau cải, lúa, cây cột, cho đến rơm rạ chạy lốc cốc bên những chiếc xe máy đời mới. Bến xe ngựa ở Vĩnh Trung đa phần chủ nhân là người Khmer nghèo, ít ruộng đất lấy nghề kéo xe ngựa để mưu sinh.
Còn hành khách hầu hết là những bà con thuộc vùng bán sơn địa đã gắn bó với xe ngựa, chủ xe ngựa với họ như bạn bè thân thiết, không những giá cả phải chăng mà xe ngựa chạy đường dài và chạy từ từ rất tốt. Trong điều kiện đất ruộng, đường đất, xe ngựa chở được hàng cồng kềnh như lúa, gạo, gỗ, rơm, rau cải, măng tre… rất hữu dụng.
Kiểu dáng xe ngựa ở Vĩnh Trung thấp, nhỏ, gọn dễ thích nghi với con đường nhỏ, gồ ghề. Khung xe làm bằng gỗ núi như căm xe, sao, giáng hương…Mỗi xe có thể chở từ 300 ký - 400 ký. Mui trần. không có tay vịn.
Anh Chau Walna ở ấp Bần Ro, xã Vân Giáo, Tịnh Biên nhà có hai con ngựa chở mướn đã 6 năm. Anh là người duy nhất có đi học và được cấp bằng lái xe ngựa tại bến xe Vĩnh Trung này.
Neang Sabêt vợ của anh Walna cho biết: Nhà có hai con ngựa, chồng tôi chạy một con, thằng con trai chạy một con. Vừa qua con ngựa của chồng tôi bị bệnh chết, ngày nó bệnh nước mắt chảy hoài, chồng tôi cũng khóc theo. Nó là con ngựa có dáng chân cao, mình thon, mũi khô, mắt sâu và sáng. Đường dốc cheo leo nó vẫn chạy vững vàng nên chồng tôi rất quý nó.
Cuộc đời anh gắn liền với đời ngựa. Ngựa mất anh như mất hồn, thơ thẩn suốt ngày. Hiện nay, anh Walna đi làm mướn ở Bình Dương kiếm tiền về mua lại con ngựa khác tiếp tục hành nghề kéo xe.
Thức ăn của ngựa thường là cỏ, chuối trộn với lúa. Tối ngủ cũng um lửa, treo mùng cho ngựa để tránh muỗi. Ngựa mỗi ngày phải tắm, nếu không chúng sẽ bị đóng vảy trên da. Theo kinh nghiệm nuôi ngựa lâu năm, anh Walna cho biết trời nắng tắm ít hơn trời mưa vì sợ chúng không khỏe.
Anh Châu Sóc Rang có vợ hai con đã có 6 năm chạy xe ngựa, thổ lộ: Ngày tôi mua được con ngựa, hình hài nó còm nhom, dơ dáy, nay thực sự là một con tuấn mã. Bộ lông trắng muốt, khắp mình ngựa cuồn cuộn cơ bắp, tôi rất cưng chiều nó. Nó đã cùng tôi chia sẻ bao gian nan vất vả bất kể nắng mưa. Trung bình mỗi ngày kiếm được tám chục đến một trăm ngàn đồng, tôi bỏ ra hai chục ngàn mua thức ăn cho nó.
Người dân núi Cấm cũng như du khách đã quen chờ nghe tiếng vó ngựa lóc cóc, với nhạc ngựa êm tai mang vẻ đẹp của núi rừng. Xe ngựa ở Vĩnh Trung vừa là một phương tiện vận chuyển, vừa là nét văn hóa của vùng bán sơn địa.
Để có giống ngựa tốt, các chủ nhân thường mua ngựa ở Tà Keo (Campuchia). Ngựa và xe mỗi chiếc từ 15 triệu - 17 triệu đồng. Nếu là người quen trả trước 5 triệu còn mỗi tháng trả góp 500.000 đồng. Hoặc mua ngựa ở Vĩnh Trung giá từ 10 triệu đến 12 triệu. Mướn thợ đóng xe mỗi chiếc 3 triệu đồng. Ở Vĩnh Trung cũng có thợ đóng móng, giá 25.000 đồng/cái. Mỗi tháng đóng móng một lần.
