Trải qua 110 năm tuổi, tòa biệt thự này đã được nhiều đơn vị sử dụng.
Theo tài liệu Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam cung cấp, khu nhà 107- Trần Hưng Đạo được thực dân Pháp khởi công xây dựng năm 1900 và hoàn thành năm 1905. Tòa nhà được giao cho Công ty hoả xa Vân Nam trực tiếp quản lý, khai thác đến năm 1946.
Ngày 15/11/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh số 05/SL về việc huỷ bỏ quyền quản lý, khai thác của Công ty hoả xa Vân Nam. Sắc lệnh cũng quy định các đường xe lửa cùng tất cả những động sản, bất động sản phụ thuộc đường sắt đều là của công và giao Bộ Giao thông công chính (nay là Bộ Giao thông vận tải), trực tiếp là Nha Hoả xa Việt Nam tổ chức quản lý, khai thác thống nhất cùng một chế độ với đường sắt Hà Nội- Sài Gòn.
Từ tháng 12/1946 đến tháng 7/1954 là thời gian bị tạm chiếm, ngành đường sắt Việt Nam cùng với nhân dân Thủ đô tạm thời vận chuyển máy móc, thiết bị ra vùng tự do để kháng chiến. Hoà bình lập lại, ngày 20/9/1954, bộ máy tiếp quản Đường sắt được hình thành cùng với Uỷ ban Quân quản Thành phố Hà Nội, tiếp nhận lại toàn bộ cơ sở vật chất liên quan đến ngành Đường sắt- trong đó có khu vực Ga Hàng Cỏ.
Ngày 06/4/1955, Tổng cục Đường sắt (thuộc Bộ Giao thông công chính) được chính thức thành lập theo Nghị định số 505/NĐ- TTg của Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục tiếp nhận, quản lý và sử dung ổn định khu vực Ga Hàng Cỏ (trong đó có khu nhà 107- Trần Hưng Đạo) cho đến ngày nay, không có tranh chấp khiếu kiện với tổ chức, cá nhân nào.
Theo tài liệu của Tiến sỹ Trần Thu Dung (ở Pháp), biệt thự 107 Trần Hưng Đạo từng là trụ sở của Hội Tam điểm thời Pháp thuộc. Hội này quy tụ những thành viên xuất sắc, giàu có, thành đạt trong xã hội.
Tổng Công ty Đường sắt Việt cho biết, khu đất có diện tích 2.800,4 m2, gồm 7 ngôi nhà với tổng diện tích sàn xây dựng 2.669 m2.
Trong đó, ngôi 1 là nhà 2 tầng và có 1 tầng hầm. Diện tích xây dựng 643 m2, trong đó, 500 m2 là trụ sở làm việc của Ban Quản lý dự án Đường sắt khu vực I thuộc Tổng công ty Đường sắt Việt Nam; 143m2 cho cán bộ công nhân viên (CBCNV) bố trí làm nhà ở cho CBCNV (có hợp đồng thuê nhà với Công ty Quản lý phát triển nhà đường sắt, nay là Công ty Cổ phần Đầu tư và Xây dựng giao thông vận tải).
Ngôi 2 đến ngôi 6 được xây dựng từ những năm 1970, có diện tích xây dựng 907 m2, diện tích sàn xây dựng 1.323 m2, được bố trí làm nhà ở của CBCNV (có hợp đồng thuê nhà với Công ty Quản lý phát triển nhà Đường sắt, nay là Công ty Cổ phần Đầu tư và Xây dựng giao thông vận tải).
Ngôi 7: nhà cấp 4, diện tích xây dựng 60m2, diện tích sàn xây dựng 60m2, Bệnh viện giao thông vận tải mượn làm phòng khám đa khoa. Hiện nay, Tổng công ty đã có văn bản yêu cầu trả lại cho Đường sắt trước ngày 10/8/2015.
Do thời gian sử dụng đã lâu, công trình (ngôi số 1) bị hư hỏng nặng có nguy cơ sụp đổ, úng ngập toàn bộ tầng hầm, do đó Tổng công ty đã có nhiều văn bản báo cáo UBND thành phố và các cơ quan chức năng của thành phố Hà Nội cho phép di dời các hộ gia đình trong khuôn viên 107 và phá dỡ để xây dựng trụ sở làm việc của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (văn bản số: 2642/ĐS-CSHT ngày 26/11/2008, số 510/ĐS-CSHT ngày 26/3/2009) nhưng không nhận được câu trả lời.
Thực hiện quyết định số 09/2007/ QĐ-TTg ngày 19/01/2007 của Thủ tướng Chính phủ, Tổng công ty đã thực hiện kê khai và đề xuất phương án xử lý, sắp xếp cơ sở nhà đất tại 107. Theo đó, toà nhà 107 Trần Hưng Đạo giữ lại tiếp tục sử dụng theo hiện trạng; Cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho Tổng công ty; Di dời, tái định cư các hộ đến vị trí khác, phá dỡ toàn bộ công trình cũ đã xuống cấp để đầu tư xây dựng làm văn phòng của Tổng công ty.
 |
Tòa biệt thự bị sập vào trưa ngày 22/9/2015 (Ảnh: Nguyễn Dương)
Ngày 20/9/2013, Bộ Tài chính có văn bản số 12859/BTC-QLCS thống nhất để Tổng công ty Đường sắt Việt Nam giữ lại tiếp tục làm trụ sở làm việc theo quy hoạch của thành phố, liên hệ với Sở Xây dựng thành phố Hà Nội để được xác lập quyền sở hữu Nhà nước theo quy định của pháp luật. Tổng công ty đã có văn bản đề nghị các cơ quan chức năng của thành phố Hà Nội để thực hiện yêu cầu của Bộ Tài chính (văn bản số 2999/ĐS-VP ngày 27/11/2013, số 2130/ĐS-VP ngày 30/7/2015, số 2217/ĐS-VP ngày 5/8/2015).
Gần đây nhất là ngày 5/8/2015, Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam có văn bản xin ý kiến của Sở Xây dựng Hà Nội trả lời dứt điểm có phải là tài sản công theo chỉ đạo của Bộ Tài chính không; nếu tài sản của đường sắt Việt Nam thì được tính vào giá trị của doanh nghiệp. Tuy nhiên, hiện các cơ quan của Hà Nội chưa trả lời, chưa có văn bản của TP Hà Nội xác nhận quyền sở hữu ngôi nhà này thuộc đường sắt Việt Nam.
Sau khi được thành lập, Tổng cục Đường sắt (nay là Tổng công ty Đường sắt Việt Nam) ký hợp đồng thuê nhà, đất tại 107- Trần Hưng Đạo với Uỷ ban hành chính Thành phố Hà Nội và thực hiện nghĩa vụ tài chính theo quy định. Đến năm 2000, căn cứ thông báo thu tiền sử dụng đất của Chi cục thuế quận Hoàn Kiếm, Tổng công ty tiếp tục nộp tiền thuê sử dụng khu đất 107 Trần Hưng Đạo cho đến nay.
Trong thời gian quản lý, để duy trì công năng sử dụng, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam đã thực hiện việc cải tạo, sửa chữa chống sập, dột nhưng không làm ảnh hưởng tới kết cấu tòa nhà. Cụ thể: Chống sập sàn tầng 1, trần tầng 2 hội trường; Thay thế cửa tầng 2 nhà hội trường; Xây dựng hệ thống trạm bơm thoát nước, chống úng ngập tầng hầm.
12h40 ngày 22/9/2015, một phần của tòa biệt thự Pháp cổ bất ngờ bị sập đổ. Sự cố khiến 2 người thiệt mạng và 8 người khác bị thương.
Kết quả điều tra ban đầu của Phòng Kỹ thuật hình sự (PC54) - Công an TP Hà Nội cho thấy, tòa biệt thự Pháp ở số 107 Trần Hưng Đạo - Hà Nội bị sập trưa 22/9 được xây dựng từ năm 1905, đã qua cải tạo tu sửa vào những năm 1990. Toàn nhà có diện tích mặt bằng là 1.164m2, gồm 3 khối. Khối bị sập là khối thứ 2, có diện tích khoảng 300m2, đổ sập sang hai bên lối đi của tòa nhà.
PC54 xác định, sơ bộ nguyên nhân ban đầu khiến tòa nhà bị đổ sập là do đã qua sử dụng nhiều năm (110 năm), đã xuống cấp. Thời tiết mưa liên tục những ngày vừa qua dẫn tới tòa nhà bị thấm nước, giảm khả năng chịu lực.
Dù không còn là chủ sở hữu, không còn vai trò và trách nhiệm quản lý đối với các tòa biệt thự do chính họ xây dựng, nhưng cách đây vài năm phía Pháp vẫn gửi thư tới Việt Nam để “thăm hỏi” về việc kiểm định chất lượng cũng như các biện pháp duy trì, đảm bảo an toàn đối với các công trình kiến trúc đã có tuổi thọ hàng trăm năm.
