Sa Mù không chỉ có mây...

Ấy là những thông số xứ sở Sa Mù quấn quýt trong tôi lúc trên đường vào Hướng Lập, Hướng Việt trước cú phôn của ông Giám đốc Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Bắc Hướng Hóa Hà Văn Hoan. Nội dung cú phôn thông tin rằng bốn chục máy bẫy ảnh động vật hoang dã sau thời gian cắm nơi đây đã thu kết quả hết sức ngỡ ngàng, một tư liệu rất quan trọng để xây dựng phương án bảo vệ, bảo tồn động vật hữu hiệu.

MẮT THẦN RỪNG THẲM

Sau 3 tháng đặt trong rừng, bốn mươi chiếc bẫy ảnh kỹ thuật số thuộc dòng hiện đại nhất đã cho kết quả khả quan với hàng chục ngàn bức ảnh, video về quá trình di chuyển, kiếm thức ăn của động vật hoang dã trong lâm phần Khu BTTN Bắc Hướng Hóa quản lý. Tôi nhớ lại ba tháng trước quân của ông Hoan 4 người và tôi do anh Trần Văn Hùng, phụ trách Phòng Khoa học kỹ thuật và Hợp tác quốc tế dẫn đầu vào khu vực đặt bẫy ảnh ở đỉnh Sa Mù. Đây là lần đầu tiên sau hơn 10 năm thành lập, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa trực tiếp thực hiện các công đoạn bẫy ảnh động vật, thông qua sự hỗ trợ của Trung tâm Bảo tồn Thiên nhiên Việt. Dọc đường, anh Hùng bảo, loại bẫy ảnh động vật được sử dụng lần này là bẫy ảnh hồng ngoại thông qua cảm biến thân nhiệt. Đây là loại bẫy ảnh hiện đại, rất nhỏ gọn, có thể hoạt động trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt. Máy bẫy ảnh này sử dụng hệ thống cảm biến kép với 2 cảm biến camera. Chúng được ví như những đôi “mắt thần” trong rừng, có thể chụp ảnh, ghi hình 24/24 giờ.

Gần 2 giờ leo núi, chúng tôi vào khu rừng lá kín xanh, địa hình thoải dốc yên ngựa, cao hơn 1.200m so với mực nước biển là khu vực được chọn đặt máy bẫy ảnh. Anh Hùng bảo, các vị trí đặt bẫy ảnh này không phải ngẫu nhiên mà đã được xác định kỹ lưỡng. Trước lúc thực hiện chuyến đi, các anh đã tốn nhiều ngày nằm rừng theo dõi sự xuất hiện và dấu vết động vật để lại. Ngoài ra, các anh cũng về từng thôn bản điều tra các loài động vật dựa trên tin báo, lời kể của cư dân bản địa. Từ đó xác định khu vực động vật thường xuất hiện để đặt máy bẫy ảnh phù hợp.

Nhân viên Khu BTTN Bắc Hướng Hóa đặt bẫy ảnh động vật trong lâm phần quản lý

Thành viên của đoàn, thạc sĩ Trần Đăng bảo, nơi đặt bẫy ảnh phải thông thoáng và không có các vật cản ở phía trước góc chụp của máy. Nếu có cỏ, cây thì phải phát dọn sạch sẽ để tạo trường ảnh có bán kính khoảng 5m. Các bẫy ảnh thiết lập theo phương thẳng đứng và hướng camera được bố trí vuông góc với hướng mặt trời mọc và lặn. Các bẫy ảnh được cố định vào những thân cây thẳng, độ cao đặt máy 20 đến 60cm so với mặt đất. Từ đó trường ảnh có thể ghi hình với khoảng cách 1 tới 5m. Có vậy nên tất tật loài động vật nào khi di chuyển qua trường ảnh cũng sẽ lọt vào ống kính.

“Trong đợt đặt bốn chục bẫy ảnh này, hàng chục video đã ghi lại cảnh từng đàn động vật thuộc nhiều thế hệ di chuyển qua trường ảnh. Trong đó, có đàn khỉ mặt đỏ thuộc diện nguy cấp, quý hiếm nằm trong Sách đỏ thế giới lên tới hàng chục cá thể. Chúng thong dong kiếm ăn, đùa giỡn với nhau trước ống kính máy bẫy ảnh”.

Giám đốc Khu BTTN Bắc Hướng Hóa HÀ VĂN HOAN

Bữa đó, từng máy bẫy ảnh được tỉ mẩn cắm trong rừng. Có máy nằm gần nhau, song cũng nhiều máy được đặt cách nhau vài cây số. Sau khi cố định máy bẫy ảnh trên thân cây, nhân viên khu bảo tồn một lần nữa kiểm tra lại tình trạng hoạt động của máy. Các anh tỉ mẩn ghi chép các thông tin liên quan tới thời gian, vị trí và môi trường xung quanh để giám sát, theo dõi. Và cuối cùng là sử dụng máy định vị GPS cầm tay nhằm xác định tọa độ nơi đặt máy bẫy ảnh để tránh thất lạc “mắt thần”.

Đàn khỉ mặt đỏ nguy cấp, quý hiếm xuất hiện trong khu vực rừng thuộc lâm phần Khu BTTN Bắc Hướng Hóa quản lý

BẤT NGỜ THÚ VỊ

Sau 3 tháng, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa đã tiến hành tháo bẫy ảnh. Tất cả bốn chục máy bẫy ảnh đều còn nguyên vẹn và đã ghi hình được 25 loài động vật hoang dã. Đặc biệt, có cả các loài thuộc nhóm IB, IIB và nhiều động vật nằm trong Sách đỏ Việt Nam và Sách đỏ thế giới (IUCN) như khỉ mặt đỏ, thỏ vằn, gà lôi trắng, voọc chà vá chân nâu, voọc gáy trắng cùng nhiều loài chim, chồn, cầy, lợn rừng... Một kết quả mà ngay cả cán bộ, nhân viên khu bảo tồn cũng phải ngỡ ngàng, bất ngờ, vui sướng.

Ông Giám đốc Hà Văn Hoan bảo, kết quả của đợt bẫy ảnh này là một tư liệu quan trọng để xây dựng kế hoạch, phương án tuyên truyền, bảo vệ. Từ kết quả này, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa sẽ kêu gọi các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ, các quỹ bảo tồn liên quan cùng chung tay, phối hợp bảo tồn hữu hiệu động vật hoang dã. Khu BTTN Bắc Hướng Hóa có diện tích ngót 24.000 ha, gồm 5 xã phía Bắc của huyện Hướng Hóa. Khu bảo tồn được đánh giá là khu vực có tính đa dạng sinh học cao, độ che phủ rừng gần 93%, nhiều kiểu sinh cảnh, kiểu thảm thực vật, nhiều loài động vật quý hiếm. Nơi triển khai đặt bẫy ảnh vừa qua, chỉ là một khu vực nhỏ trong lâm phần đơn vị quản lý.

Mèo rừng

TRUY VẾT BÒ TÓT

Bên những loài động vật nguy cấp đã kê trên, ông Hà Văn Hoan bảo, tại lâm phần của Khu BTTN Bắc Hướng Hóa từng nhiều lần ghi nhận sự xuất hiện bò tót. Như năm 2017, thông qua bẫy ảnh, đã ghi nhận một cá thể bò tót nặng trên 700kg tại khu vực rừng giáp ranh với tỉnh Quảng Bình. Chỉ một thời gian sau, người dân thôn Cù Bai ở xã Hướng Lập của huyện Hướng Hóa trình báo có một đàn bò “lạ” gồm 3 con xuất hiện trong rừng bảo tồn, gần biên giới nước Lào. Căn cứ những mô tả của người dân và dấu vết, mẫu phân để lại, Khu BTTN Bắc Hướng Hóa bước đầu khẳng định đó chính là bò tót. Ở địa bàn xã vùng sâu Hướng Lập này, “bằng chứng” để khẳng định có sự hiện diện của bò tót chính là những chú bò nhà to lớn khác thường-F1của bò tót lẫn bò nhà.

Ông Hoan bảo, chúng tôi xác định có ít nhất 2 quần thể bò tót đang sinh sống tại núi Pa ThiênVoi Mẹp ở xã Hướng Linh và khu vực rừng bảo tồn thuộc địa bàn thôn Cù Bai của xã Hướng Lập. Qua theo dõi, có một quần thể bò tót gồm 3 cá thể thường xuyên xuất hiện, trong đó có một bò tót con. Để có cơ sở khẳng định chính xác, các anh tiếp tục theo dõi, truy vết bò tót để tiến hành đặt máy bẫy ảnh ghi hình.

Cá thể gà lôi trắng được máy bẫy ảnh chụp lại