Trong báo cáo “Việt Nam: thích ứng với xã hội già hóa” do Ngân hàng Thế giới (WB) công bố vào tháng 10 năm 2021 cho thấy, Việt Nam chỉ cần 20 năm sẽ bước vào giai đoạn “dân số già”. Trong khi Pháp cần 115 năm, Hoa Kỳ 69 năm, Nhật Bản và Trung Quốc 26 năm.
Già khi chưa kịp giàu
Trong một khu nhà trọ trên đường Nguyễn Thị Định, gần Khu công nghiệp Cát Lái, TP Thủ Đức, có đến gần 30 hộ gia đình đang thuê ở. Họ chủ yếu là người lao động đang làm việc tại KCN Cát Lái hoặc Cảng Cát Lái. Trong đó, gia đình anh Vũ Văn Quang và chị Nguyễn Thị Huệ có thâm niên ở trọ lâu nhất, 17 năm. Thu nhập của hai vợ chồng là 18 triệu đồng/tháng, anh Quang nói có thể mua được căn hộ trả góp nhưng họ chọn ở thuê trong phòng trọ vỏn vẹn 20m2. Cùng với tiền điện nước, mỗi tháng gia đình anh chi trả không dưới 3 triệu đồng.
Anh Quang hiện 47 tuổi, làm công nhân tại KCN Cát Lái đã 19 năm. Theo anh tính toán thì anh chấp nhận ở trọ, dành tiền đầu tư cho các con học hành và để ra một khoản dự phòng cho hai vợ chồng khi về già sẽ hồi hương. Anh chia sẻ: “Nếu mua nhà trả góp, thấp nhất mỗi tháng cũng phải trả ngân hàng từ 7-10 triệu đồng. Khoản này so với thu nhập của vợ chồng tôi thì hơi quá sức. Chi phí sinh hoạt, tiền học hành của 2 con, cũng phải dành dụm một khoản để lâu lâu về thăm quê. Bằng ấy thứ thì không dư dả đồng nào, chưa kể ốm đau bất trắc”.
Những người “làm bữa nay lo bữa mai” như anh Quang không phải số ít. Số liệu từ khảo sát "Mức độ sẵn sàng cho cuộc sống độc lập khi về già" do Prudential Việt Nam phối hợp cùng Viện Khoa học Lao động Xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) và Viện Nghiên cứu Y - Xã hội học thực hiện trong năm 2020, trên 500 người ở TPHCM và Hà Nội cho thấy cứ 10 người thực hiện khảo sát thì chỉ có 4 người đã lên kế hoạch tài chính chuẩn bị cuộc sống về già.
 |
Nguồn: Shutterstock |
Thực trạng già hóa dân số đang diễn ra tại Việt Nam
Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2015. Cụ thể, theo số liệu của cuộc Tổng điều tra dân số và nhà ở Việt Nam năm 2009, người từ 60 tuổi trở lên của cả nước chiếm 8,68% dân số, khoảng 7,45 triệu người. Đến năm 2019, con số này đã tăng lên 11,86%, tương đương khoảng 11,41 triệu người. Dự báo đến năm 2036, tức là chỉ trong vòng 20 năm, người cao tuổi chiếm khoảng 20% dân số.
Nhiều địa phương thậm chí đang có tốc độ già hóa dân số nhanh hơn bình quân cả nước. Ví dụ như chỉ số già hóa dân số của TP.HCM hiện đang ở mức 49,4%, cao hơn cả nước xấp xỉ 1%. Đáng chú ý, so với các quốc gia đã từng trải qua tình trạng già hóa dân số, thì cả trình độ phát triển kinh tế lẫn thu nhập bình quân theo đầu người của Việt Nam đều thấp hơn.
Theo WB, GDP bình quân đầu người của Việt Nam năm 2020 đạt 3.561 USD, thua xa Thái Lan (đạt 7.189 USD), Malaysia (10.402 USD), Trung Quốc (10.500 USD), Singapore (59.798 USD), Hàn Quốc (31.755 USD), Nhật Bản (40.113 USD) …
“Dân số già” sẽ dẫn đến hệ lụy gì cho Việt Nam
Tốc độ già hóa dân số nhanh sẽ phát sinh rất nhiều vấn đề, trong khi Việt Nam có ít thời gian để thích nghi với một xã hội già hóa hơn so với các nền kinh tế phát triển.
Trước hết, dân số già sẽ đi đôi với việc chi tiêu nhiều hơn cho chăm sóc sức khỏe, hưu trí, trợ cấp, an sinh xã hội... trong khi thời gian để Việt Nam chuẩn bị thích ứng với dân số già ngắn hơn nhiều so với các nước khác, dẫn đến mức tích lũy của quốc gia không đáp ứng kịp nhu cầu của xã hội.
Bên cạnh đó, đa phần người cao tuổi không có tích lũy vật chất, là nhóm rất dễ bị tổn thương với những rủi ro kinh tế, xã hội. Cơ cấu và mô hình bệnh tật của người cao tuổi nước ta hiện nay cũng đang thay đổi theo xu hướng bệnh không lây nhiễm ngày càng tăng, vừa tăng chi phí chăm sóc y tế vừa tạo thêm áp lực quá tải cho các bệnh viện.
Thích ứng với quá trình già hóa dân số
Những nước có dân số già nhưng vẫn nằm trong top những nước phát triển, có thu nhập cao là Nhật Bản, Hàn Quốc. Kinh nghiệm “già hóa chủ động” của các nước này có thể là bài học cho Việt Nam xây dựng chính sách. “Già hóa chủ động” hiểu một cách đơn giản là chủ động chuẩn bị cho giai đoạn này trên ba trụ cột chính sách để giải quyết các vấn đề kinh tế, sức khỏe và sự tham gia các hoạt động xã hội của người cao tuổi.
 |
Nguồn: Freepik |
Có thể nói, ngay cả các quốc gia trong khu vực cạnh tranh trực tiếp với Việt Nam cũng đã sớm chuẩn bị cho giai đoạn già hóa dân số. Chính phủ Thái Lan lập chương trình theo dõi tình trạng sức khỏe người dân; đồng thời mở rộng tầm bao phủ của bảo hiểm y tế, bắt buộc mọi người dân tham gia, cũng như bắt buộc người lao động gồm cả khu vực chính thức và không chính thức tham gia hệ thống bảo hiểm xã hội.
Trong 10 năm trở lại đây, Việt Nam đã bắt đầu chuẩn bị cho thời kỳ dân số già. Trong đó có việc cải cách hệ thống bảo hiểm xã hội để thu hút nhiều người tham gia. Đây là chính sách quan trọng đảm bảo thu nhập và lương hưu cho người già sau này. Chính phủ cũng xây dựng các chương trìnhchăm sóc sức khỏe nhân dân, đặc biệt là người cao tuổi…
Nhưng hơn hết, một xã hội chủ động đón nhận “già hóa dân số” cần phải bắt đầu từ mỗi cá nhân trong việc chuẩn bị về tài chính, sức khỏe và sẵn sàng các kế hoạch cho cuộc sống độc lập khi về già. Đây có lẽ cũng là kế hoạch mà những cặp vợ chồng như anh Vũ Văn Quang và chị Nguyễn Thị Huệ cần thực hiện ngay từ bây giờ để chuẩn bị cho những năm tháng hết tuổi lao động sắp tới.
