Dựa trên nghiên cứu khảo sát của Cục Quản lý nhà (Bộ Xây dựng) về quỹ biệt thự công, chúng tôi đã đến nhiều địa điểm có biệt thự ở Hà Nội, để thấy tận mắt các biệt thự đã xuống cấp.
Biệt thự số 70 Quán Sứ bị cơi nới, ảnh hưởng đến mỹ quan diện mạo đô thị; biệt thự số 69 Trần Quốc Toản sân vườn “biến” thành nhà ở; biệt thự số 91 Tuệ Tĩnh mái ngói, trần vôi rơm từng bị hư hỏng nặng…
Lãnh đạo Cục Quản lý nhà cho biết: “Phần lớn biệt thự được xây dựng tại những đường phố lớn, khu vực quan trọng nên giá trị sử dụng rất cao và do biệt thự là loại nhà ở có giá trị về mặt kiến trúc, tác động rất lớn đến cảnh quan môi trường, góp phần tô điểm cho bộ mặt đô thị, nên quỹ nhà này cần được quản lý chặt chẽ không chỉ về mặt sử dụng mà còn cả về mặt duy tu, sửa chữa, cải tạo”.
Tuy nhiên, trên thực tế mọi việc hoàn toàn ngược lại. Nếu như thành phố du lịch Đà Lạt từng nổi tiếng với những biệt thự cổ kính, thì chính các biệt thự này là nạn nhân của tình trạng “cha chung không ai khóc”.
88 biệt thự trong số 191 biệt thự thuộc sở hữu Nhà nước ở Đà Lạt một thời gian dài đã chứa đến 503 hộ sinh sống bên trong, bình quân mỗi biệt thự có 6 hộ cư ngụ. Thế là những ngôi biệt thự kiến trúc kiểu Pháp độc đáo đã bị con người ngăn cắt, cơi nới, làm biến dạng đến mức sự hiện diện của chúng từng bị cho là “làm xấu” Đà Lạt.
Tại Hà Nội, số phận các biệt thự công cũng không khá hơn. Phần lớn các biệt thự cũng được bố trí cho nhiều hộ ở, diện tích bình quân 5-6m2/người là rất phổ biến, thậm chí có nơi chỉ 3,5m2/người.
“Do sử dụng sai mục đích, điều kiện sinh hoạt quá chật chội nên người ở trong các biệt thự đã tự sửa chữa, cải tạo và xây dựng bừa bãi và là nguyên nhân phát sinh những tranh chấp khiếu kiện, nhất là việc tranh chấp sử dụng những diện tích chung trong các biệt thự” - Ông Vũ Mạnh Cường (Trưởng phòng Quản lý nhà Cục Quản lý nhà, Bộ Xây dựng) nhận xét.
Còn ở TPHCM nơi chiếm phần lớn quỹ biệt thự công toàn quốc (với 2.700 biệt thự), thì tình trạng cải tạo, cơi nới, xây dựng lại chiếm tới 70% số biệt thự hiện có. Hầu hết các trường hợp đều không có giấy phép xây dựng, nhất là các biệt thự có nhiều hộ gia đình ở và biệt thự giáp mặt đường.
Một chuyên viên Cục Quản lý nhà (xin giấu tên) ngậm ngùi: “Tại một số biệt thự, người ta còn sử dụng nhà của mình để kinh doanh karaoke. Hiện số biệt thự còn được giữ nguyên kiến trúc, hình dáng ban đầu ở cả Hà Nội và TPHCM chỉ còn khoảng 556 biệt thự, số còn lại hầu như đã bị biến dạng, trở thành nhà phố, thậm chí nhiều biệt thự biến thành các khu nhà ở công cộng, chật chội không đảm bảo điều kiện sống tối thiểu”.
Ai quản biệt thự công?
Cho đến trước khi Luật Nhà ở và Nghị định hướng dẫn thi hành luật có hiệu lực thi hành trong năm 2006 này, hàng chục năm trời có khoảng 20 triệu m2 quỹ nhà ở thuộc sở hữu Nhà nước (trong đó có biệt thự công) không bị điều tiết bởi bất cứ điều khoản nào trong Bộ Luật Dân sự.
“Vì vậy không có cơ sở pháp lý để giải quyết những vấn đề phát sinh trong việc quản lý, cho thuê, sử dụng, duy tu, sửa chữa, mua bán và chứng nhận quyền sở hữu trong quá trình thực hiện... tư nhân hóa quỹ nhà này” - Một chuyên gia về nhà ở nói.
Bên cạnh “lỗ hổng” của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về nhà ở, sự bất cập trong tổ chức phân công, phân cấp quản lý nhà ở thuộc sở hữu Nhà nước cũng là nguyên nhân quan trọng khiến các biệt thự xuống cấp.
Công tác quản lý nhà ở được Bộ Xây dựng giao cho Cục Quản lý nhà. Tuy nhiên “do quân số quá mỏng nên chúng tôi mới đáp ứng được 40% so với nhu cầu”- Một lãnh đạo Cục Quản lý nhà thừa nhận.
Để giải quyết tình trạng phân tán trong việc quản lý quỹ biệt thự công, từ năm 2004, Thủ tướng đã ra chỉ thị về việc bàn giao nhà ở thuộc sở hữu Nhà nước cho UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư quản lý, nhưng việc bàn giao diễn ra rất chậm.
Hiện ngành nhà đất ở các địa phương này chỉ quản lý khoảng gần 80% quỹ biệt thự, còn lại khoảng trên 20% là do các cơ quan tự quản, bao gồm các cơ quan T.Ư và địa phương.
Qua số liệu điều tra 611 biệt thự tại Hà Nội, ngành nhà đất đang quản lý 519 biệt thự, còn lại 92 biệt thự do các cơ quan tự quản lý, chưa kể gần 200 biệt thự mà các cơ quan T.Ư đang quản lý, sử dụng vào mục đích công vụ.
Một thành viên đoàn điều tra của Bộ Xây dựng nói: “Do hỗn loạn trong phân công, phân cấp quản lý, đã nảy sinh hai vấn đề rất khó giải quyết trong quản lý biệt thự công là: Thứ nhất, hồ sơ của từng biệt thự không tập trung về một mối, bị thất thoát và hư hỏng rất nhiều; thứ hai, công tác quản lý cho thuê, quản lý sửa chữa thiếu thống nhất và dàn trải”.
Hiện cơ quan quản lý Nhà nước về xây dựng đang hy vọng Luật Nhà ở và Nghị định hướng dẫn, với những quy định chặt chẽ về nhà công vụ, sẽ mang lại cho các biệt thự công một “đời sống” khác.
(Còn nữa)
