Với tuổi đời lên tới nghìn năm tuổi, chùa Thầy là điểm thu hút du khách thập phương về chiêm bái, là điểm hẹn của giới nghiên cứu khoa học, cũng như những ai đam mê tìm hiểu nghệ thuật kiến trúc các triều đại lịch sử.

Chùa Thầy là một nhóm những ngôi chùa ở chân núi Sài Sơn, huyện Quốc Oai, Hà Nội. Chùa được xây dựng từ thời nhà Lý và đây từng là nơi tu hành của Thiền sư Từ Đạo Hạnh, lúc này núi Thầy còn gọi là núi Phật Tích.

Phía trước chùa Thầy là sân rộng nhìn ra hồ Long Trì. Ở giữa hồ có thủy đình cổ kính, được ví như viên ngọc rực rỡ trong miệng rồng thiêng. Nơi đây thường trở thành sân khấu của các nghệ sĩ múa rối nước vào các ngày lễ hội.

Từ khoảng sân rộng, có hai cây cầu Nhật Tiên Kiều và Nguyệt Tiên Kiều nối sang hai bên tạo thành hai râu rồng tạo nên không gian trang nghiêm, cổ kính.

Với lối kiến trúc truyền thống, phần chính của chùa Thầy gồm 3 tòa nằm song song với nhau: chùa Hạ, chùa Trung, chùa Thượng. Tòa ngoài là nhà tiền tế hay chùa Hạ, tòa giữa là trung điện hay chùa Trung, tòa trong cùng là Thượng điện.

Chùa Thầy được thiết kế theo lối kiến trúc nghệ thuật mang nét đặc trưng của thế kỷ XVII. Từng chi tiết được chạm khắc tinh xảo trên mái, cột, cửa… đều thể hiện cái thần và văn hóa của triều đại nhà Lý cách đây gần một nghìn năm.

Chùa Hạ là nơi lễ bái của các tăng ni phật tử, cũng là nơi giảng đạo của các nhà sư. Chùa Trung là nơi thờ Tam Bảo, bày bàn thờ Phật, 2 bên có 2 tượng Hộ pháp, tượng Thiên Vương. Chùa Thượng nằm ở vị trí cao nhất, tách biệt hẳn so với chùa Hạ và chùa Trung, là nơi đặt tượng Di Đà tam tôn, Thích Ca, tượng ba kiếp (Tăng, Phật và Đế vương) của thiền sư Từ Đạo Hạnh.

Với những giá trị về lịch sử và văn hóa, chùa Thầy đã được Nhà nước chính thức công nhận là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vào năm 2023.

Đi dọc theo đường lên trên núi, là quần thể kiến trúc chùa Cao, vốn là Hiển Thụy am – nơi tu hành đầu tiên của Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Càng lên núi cao, sẽ bắt gặp các hang động nhỏ như hang Bụt Mọc, hang Bò, hang Gió và ngôi chùa Một Mái (chùa Bối Am). Chùa Một Mái là một công trình kiến trúc nghệ thuật cực kỳ đặc sắc bởi ngôi chùa nằm tựa vào vách núi cao hiểm trở và chỉ có một mái che.

Đặc biệt, trong chùa Thầy còn có tượng ông Từ Vinh và bà Tăng Thị Loan là cha mẹ Từ Đạo Hạnh và hai bạn đồng đạo thân thiết của Ngài là Thiền sư Minh Không và Thiền sư Giác Hải.