Khám phá Nghĩa Trủng đàn, nghĩa trang liệt sỹ đầu tiên của Việt Nam
TPO - Quảng Trị được biết đến là mảnh đất của những nghĩa trang liệt sỹ. Tuy nhiên ít người biết, chính nơi đây, nghĩa trang liệt sỹ đầu tiên của Việt Nam đã được lập vào thế kỷ 19.
Như một định mệnh lịch sử, Quảng Trị - nơi có 72 nghĩa trang liệt sỹ với gần 61.000 phần mộ - cũng chính là nơi xuất hiện nghĩa trang liệt sỹ đầu tiên của nước Việt. Đó chính là Nghĩa Trủng đàn, tọa lạc tại phường 3, thị xã Quảng Trị.
Nghĩa Trủng đàn nằm trong khu đất rộng hơn 3.000 m2, được lập vào năm 1872 thời vua Tự Đức triều Nguyễn, bởi Trung nghị đại phu Phó đô ngự sử Hoàng Hữu Lợi.
Theo kể lại, đại phu Hoàng Hữu Lợi khi thấy nhiều nấm mồ vô chủ nằm dọc sông Thạch Hãn, phần lớn là những lưu dân trong quá trình Nam tiến, đã bỏ tiền mua 7 sào đất ở làng Thạch Hãn để lập nghĩa trang vào năm 1872.
Sau này, con đại phu Hoàng Hữu Lợi là Hiệp biện Đại học sĩ Hoàng Hữu Xứng, trong thời gian làm Tuần phủ Hà Nội phát hiện nhiều di chỉ mộ hoang ở vùng quản hạt. Biết được phần lớn là di cốt của nghĩa quân Tây Sơn trong trận đại phá quân Thanh mùa xuân Kỷ Dậu (1789). Nhiều người trong số đó quê Thuận Hóa, địa danh cũ gồm Quảng Bình, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng và phía bắc Quảng Nam. Ông thu gom được khoảng 600 bộ hài cốt, thuê ghe bầu đưa về Nghĩa trủng đàn ở quê nhà.
Tấm bia ghi lại gốc tích Nghĩa Trủng đàn dựng ở bên trái nghĩa trang. Văn bia được soạn bởi cố nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường thuộc dòng dõi họ Hoàng đời thứ 16. Với việc nghĩa trang là nơi chôn cất hơn 600 hài cốt của các nghĩa sỹ của đoàn quân áo vải cờ đào, ông đã khẳng định "đây là nghĩa trang liệt sĩ đầu tiên của Việt Nam".
Bên phải nghĩa trang là chiếc chuông lớn khắc ba chữ Nghĩa Trủng đàn. Tiếng chuông như một sự an ủi đối với vong linh người đã khuất.
Theo lệ, vào ngày 25 tháng Chạp hàng năm nơi đây tổ chức lễ tế trang trọng, tri ân các chiến sỹ vì nước vong thân. Đến đời vua Thành Thái, nghĩa trang này được đưa vào quy chế quốc gia, ban ruộng, miễn thuế sưu để người làng tận tâm chăm lo hương khói.
Ngày nay, Nghĩa Trủng đàn cũng được nhà nước và con cháu họ Hoàng tôn tạo, trùng tu và bổ sung nhiều hạng mục trong nhiều đợt, đồng thời trở thành di tích lịch sử cấp tỉnh.
Năm 1972, tức tròn 100 năm khi Nghĩa Trủng đàn được lập, rất nhiều anh hùng liệt sỹ đã ngã xuống trên mảnh đất Quảng Trị trong cuộc chiến 81 ngày đêm tại Thành cổ. Thời điểm này, Nghĩa Trủng đàn cũng bị bom đạn tàn phá nặng nề.
Ông Lê Khắc Bảo Trị, quản trang ở Nghĩa Trủng đàn, cho biết, duy nhất phiến đá khắc 3 chữ Nghĩa Trủng xứ còn nguyên vẹn và được gìn giữ đến tận bây giờ.
Nghĩa Trủng đàn là một lời khẳng định cho đạo lý, truyền thống cao đẹp uống nước nhớ nguồn của người Việt, đồng thời là di tích đặc biệt nên ghé đến mỗi khi ghé thăm vùng đất thiêng Quảng Trị.
