Hồ Đồng Mô từng là “vương quốc” của loài rùa Hoàn Kiếm, nơi hoạt động săn bắt rùa từng diễn ra khá phổ biến vào thập niên 80, 90 của thế kỷ trước. Tuy nhiên, khi Chương trình Bảo tồn rùa Châu Á (ATP) tìm kiếm rùa Hoàn Kiếm tại hồ Đồng Mô (2003), loài này gần như tuyệt chủng.
Sau gần 4 năm với hàng nghìn giờ quan sát, các nhà bảo tồn đã ghi nhận được một cá thể rùa mai mềm khổng lồ ở đây, khẳng định sự có mặt của loài rùa quý hiếm nhất thế giới bên ngoài Hồ Gươm thời điểm đó, đồng thời nâng số lượng cá thể rùa Hoàn Kiếm trên toàn thế giới lên con số 4.
Năm 2008, khi cá thể rùa Hoàn Kiếm thoát ra khỏi hồ Đồng Mô sau trận lũ lịch sử, bằng chứng khẳng định chắc chắn có một cá thể rùa Hoàn Kiếm trên hồ Đồng Mô.
 |
Cá thể rùa Hoàn Kiếm ở hồ Đồng Mô năm 2008. Ảnh: ATP |
Năm 2020, cơ quan chức năng Hà Nội phối hợp với các tổ chức bảo tồn bẫy bắt thành công một cá thể rùa Hoàn Kiếm ở hồ Đồng Mô để xác định giới tính và phân tích gene, khẳng định đây chính là cá thể bị thoát ra hồ năm 2008. Cá thể này khi đó nặng 86kg, chiều dài mai 99,5cm, rộng mai 75,5cm.
Sau khi cá thể này chết đi, câu hỏi đặt ra là hồ Đồng Mô còn bao nhiêu rùa Hoàn Kiếm? Câu hỏi đã được các nhà bảo tồn đặt ra và tìm kiếm câu trả lời nhiều năm qua nhưng chưa có đáp án chắc chắn, nhất là khi hồ Đồng Mô rộng tới 1400ha. Loài rùa Hoàn Kiếm lại có tập tính bí ẩn, vô cùng hoang dã, thích ngâm mình hàng giờ dưới nước sâu.
Nhiều năm qua, người dân địa phương sống quanh hồ Đồng Mô luôn cho rằng có hơn một cá thể rùa Hoàn Kiếm ở đây, căn cứ vào những lần quan sát được các cá thể có kích thước khác nhau hoặc kích thước của các vết rách do rùa để lại trên lưới đánh cá.
Năm 2018, lần đầu tiên Chương trình Bảo tồn rùa Châu Á phát đi thông điệp có hơn một cá thể rùa Hoàn Kiếm ở hồ Đồng Mô. Cơ sở của thông tin này là vào ngày 6/8/2018, khi tiến hành quan sát tại khu vực cấm đánh bắt, gần một bãi đẻ trứng nhân tạo do ATP thiết lập trên hồ Đồng Mô, nhóm quan sát gồm hai cán bộ giàu kinh nghiệm của ATP đã quan sát được hai cá thể rùa mai mềm cỡ lớn ở cùng một thời điểm.
 |
Lưỡi câu cỡ lớn từng được dùng để săn bắt rùa Hoàn Kiếm vào đầu thập niên 90. Ảnh: ATP. |
Cụ thể hơn, khi đang chụp ảnh cá thể rùa Hoàn Kiếm vẫn thường quan sát được thì một cá thể khác nhỏ hơn hơn xuất hiện ở khoảng cách khoảng 50m từ thuyền của các cán bộ quan sát. Khi đó, hai cá thể này cách nhau khoảng 100m.
Nhóm nghiên cứu đã quan sát và ghi nhận được một số đặc điểm của cá thể này như màu vàng nổi bật trên đầu, mũi ngắn và kích thước tương ứng với ước lượng trọng lượng khoảng 40kg.
Bằng chứng chắc chắn hơn là ngày 20/8/2020, anh Nguyễn Văn Trọng, cán bộ thực địa của ATP đã chụp lại khoảnh khắc hai cá thể rùa Hoàn Kiếm cùng nổi lên tại một địa điểm.
 |
Bức ảnh chụp được hai cá thể rùa mai mềm khổng lồ trên hồ Đồng Mô ngày 20/8/2020. |
Hình ảnh này cung cấp thêm bằng chứng vững chắc cho thấy, có ít nhất 2 cá thể rùa Hoàn Kiếm sống tại hồ Đồng Mô, Hà Nội – nơi từng được coi là vương quốc của loài rùa Hoàn Kiếm.
Thông tin này đem đến niềm vui cho các nhà bảo tồn loài rùa Hoàn Kiếm. Dù vậy, giới bảo tồn cho rằng còn rất nhiều việc phải làm để khẳng định điều này, trong đó có việc bẫy bắt, phân tích gene để xác định loài.
Trước mắt, thế giới chỉ còn ghi nhận hai cá thể rùa Hoàn Kiếm chính thức, gồm một cá thể ở hồ Xuân Khanh và một cá thể ở Vườn thú Tô Châu (Trung Quốc).
Con đường bảo tồn và khôi phục loài rùa quý hiếm nhất thế giới cũng trở nên rất khó khăn khi chỉ có cá thể ở vườn thú Tô Châu là xác định được giới tính.
