Theo Kiểm toán Nhà nước,năm 2010 Tập đoàn Điện lực (EVN) thua lỗ 8.416 tỷ đồng, Tổng Công ty Xây dựng Đường thủy lỗ 73,5 tỷ đồng.
Một trong những lý do chính dẫn tới kết quả kinh doanh không “sáng sủa” này là do việc quản lý và sử dụng vốn, tài sản tại các tập đoàn, tổng công ty có nhiều tồn tại, hạn chế, sai quy định.
Theo Kiểm toán Nhà nước, nhiều doanh nghiệp có tỷ lệ vốn bị chiếm dụng cao, nợ quá hạn và khó đòi lớn. Trong đó, nợ phải thu trên tổng tài sản của Tổng Công ty Xây dựng Trường Sơn là 50,88%, Tổng Công ty Xây dựng Đường thủy 37,58%, Tổng Công ty Cơ điện xây dựng nông nghiệp và thủy lợi 31,13%, Tập đoàn HUD 22,73%... Một số tập đoàn, tổng công ty khác có tỷ lệ vốn bị chiếm dụng trên 22%.
Kiểm toán Nhà nước cho biết, một số doanh nghiệp đã sử dụng tài sản chuyển đổi để đầu tư nhưng chưa quyết toán, chưa nghiên cứu kỹ nhu cầu nên không có hiệu quả.
Báo cáo của Kiểm toán Nhà nước cũng cho thấy, đa số các tập đoàn, tổng công ty rất “hào hứng” đầu tư ngoài ngành với số vốn lớn. Cụ thể, Tổng Công ty Hàng hải (Vinalines) đầu tư tới 672 tỷ đồng, bằng 10,37% vốn điều lệ; Công ty mẹ – Tập đoàn Than Khoáng sản đầu tư hơn 1.828 tỷ đồng (không bao gồm điện, năng lượng), bằng 12,09% vốn điều lệ; Công ty mẹ – Tập đoàn Điện lực đầu tư hơn 4.551 tỷ đồng, bằng 4,13% vốn điều lệ; Tổng Công ty VICEM đầu tư 634,9 tỷ đồng, chiếm 5,27% vốn điều lệ… Một số đơn vị đầu tư ra ngoài công ty Nhà nước vượt quá mức vốn điều lệ.
Mặc dù tỷ lệ đầu tư ngoài ngành so với tổng tài sản, vốn điều lệ của các tập đoàn, tổng công ty không lớn nhưng điều này đã ảnh hưởng nhiều tới hoạt động kinh doanh chính và thực hiện nhiệm vụ chính trị được giao. Do năng lực quản trị kém cộng với những bất lợi từ cuộc khủng hoảng kinh tế, hiệu quả đầu tư của các tập đoàn, tổng công ty rất thấp. Điều này được chứng minh bằng tỷ suất/vốn đầu tư chỉ đạt vài phần trăm, thấp hơn nhiều đầu tư vào lĩnh vực chính.
Tại công ty mẹ - Tập đoàn Than Khoáng sản, tỷ suất lợi nhuận/vốn đầu tư vào tài chính, chứng khoán, bất động sản chỉ đạt 7,94%, cơ khí đóng tàu là 4,61%, lĩnh vực khác chỉ vỏn vẹn… 0,41%.
Cũng đầu tư mạnh vào tài chính, bất động sản, chứng khoán nhưng tỷ suất lợi nhuận của công ty mẹ - Tập đoàn Điện lực chỉ đạt 7,83%. Riêng hoạt động viễn thông, EVN lỗ 1.057,7 tỷ đồng (chưa bao gồm 1.026 tỷ đồng thiết bị đầu cuối chưa phân bổ từ năm 2006-2008).
Trong khi lĩnh vực tài chính, chứng khoán chỉ đạt tỷ suất lợi nhuận 8,63%, thì Vinalines cũng chưa thu được một đồng lợi nhuận nào từ hoạt động đóng tàu, bất động sản, dù đầu tư đã lâu.
Một điều đáng chú ý là, có tới 11/21 tập đoàn, tổng công ty hoạt động kinh doanh chủ yếu dựa trên vốn chiếm dụng, vốn vay, sử dụng vốn sai mục đích... Trong đó, một số doanh nghiệp có hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu và lợi ích của cổ đông thiểu số rất cao, như Tổng Công ty Xây dựng Trường Sơn có hệ số nợ phải trả gấp 9,19 lần vốn chủ sở hữu; Tổng Công ty Cơ điện Xây dựng nông nghiệp và thủy lợi là 4,39 lần; Tổng Công ty Xây dựng và phát triển hạ tầng là 4,79 lần; Tập đoàn HUD là 4,01 lần; EVN là 3,83 lần, Vinacomin là 2,15 lần… Các doanh nghiệp sử dụng vốn vay nợ nhiều dễ gặp phải nguy cơ mất an toàn vốn, mất cân đối tài chính.
Ông Lê Minh Khái, Phó tổng Kiểm toán Nhà nước nhận xét: Nhiều tập đoàn, Tổng Công ty đã đầu tư ngoài ngành vượt quá vốn điều lệ. Tỷ lệ đầu tư ngoài ngành của một số tập đoàn, Tổng Công ty như Vicem, TKV, Vinalines, EVN… chỉ khoảng 4-12%, nhưng chủ yếu là vào lĩnh vực bất động sản, chứng khoán, tài chính… Do vậy, gặp lúc thị trường bất lợi nên không có hiệu quả hoặc lợi nhuận không cao, thậm chí thua lỗ.
“Việc thoái vốn đầu tư ngoài ngành nếu càng để lâu càng thiệt hại lớn. Nhưng trong điều kiện hiện nay, việc thoái vốn là rất khó khăn”- Ông Khái nói. Trước việc “lỡ” đầu tư rồi, theo ông Khải, “nếu doanh nghiệp nào có lời thì hoan nghênh. Còn doanh nghiệp nào bị lỗ, là chắc chắc sẽ thiệt hại vốn nhà nước thì phải kiểm điểm, đánh giá lại xem có làm trái quy định, trình tự thủ tục đầu tư không, mức độ sai phạm pháp luật nghiêm trọng thế nào… Từ đó, tham mưu cho các cơ quan pháp luật điều tra, xử lý”.
Ngoài ra, Kiểm toán Nhà nước cũng cho biết, đa số các doanh nghiệp chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ xác định, kê khai thuế và các khoản phải nộp ngân sách nhà nước. Tổng số thuế và các khoản phải nộp ngân sách tính đến cuối năm 2010 của 21 tập đoàn, tổng công ty được kiểm toán là 7.579 tỷ đồng, trong đó, kiểm toán nhà nước kiến nghị tăng thêm 545 tỷ đồng.
Về quản lý, sử dụng Quỹ hỗ trợ sắp xếp doanh nghiệp tại tập đoàn, tổng công ty, nhiều đơn vị đã chậm nộp về quỹ này các khoản tiền thu từ cổ phần hóa, không tính lãi chậm nộp, không hạch toán tăng thu khi sử dụng quỹ, bổ sung vốn điều lệ khi chưa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt… Do đó, kiểm toán nhà nước đã kiến nghị tăng Quỹ hỗ trợ sắp xếp doanh nghiệp thêm 398,87 tỷ đồng.
