Trước phiên toà, có tờ báo Việt Nam đăng bài viết cho rằng Đại sứ quán (ĐSQ) Việt Nam tại Indonesia đã bỏ mặc các thuyền trưởng khi không có mặt tại các phiên toà trước đó xét xử những thuyền trưởng này. Ngày 15/4, ĐSQ Việt Nam cung cấp thông tin để làm sáng tỏ vụ việc. Theo văn bản được ĐSQ Việt Nam gửi đi, ngay sau khi nhận được thông tin về việc Toà án Ranai (Natura) sẽ xét xử 5 thuyền trưởng thuộc các tàu cá KG 93895, 95359, 90946, 92503, ngày 15/11, cán bộ phụ trách lãnh sự của ĐSQ Việt Nam tại Indonesia đã xuống thực địa, gặp cán bộ Toà án Ranai, tiếp xúc với ngư dân và tiến hành trao đổi với luật sư biện hộ.
Qua tìm hiểu sơ bộ, ĐSQ cho biết 5 thuyền trưởng này liên tục kháng cáo Toà án đảo Ranai, Indonesia, vì cho rằng có sự khác biệt về việc xác định tọa độ khi bị bắt và tọa độ được nêu trong cáo trạng của tòa án Indonesia. Từ đó dẫn đến việc các cơ quan công tố Ranai kết luận các ngư dân vi phạm vùng biển và khai thác trái phép. Trong khi đó, các thuyền trưởng tin rằng họ bị bắt trong vùng biển Việt Nam.
Trong buổi làm việc với cơ quan công tố Ranai, đại diện ĐSQ đề nghị cơ quan này căn cứ vào luật pháp quốc tế cũng như luật pháp sở tại của Indonesia để xét xử công minh các ngư dân Việt Nam. ĐSQ đề nghị Toà án Ranai khi luận tội các ngư dân phải đưa ra chứng cứ có độ tin cậy cao và có thể kiểm chứng, tránh đưa ra các bản án oan sai cho các ngư dân Việt Nam. Đại diện ĐSQ cũng đề nghị Toà án Ranai sớm giải quyết các vụ tồn đọng khác, tránh kéo dài thời gian tạm giữ các thuyền trưởng khiến họ phải chờ đợi quá lâu mới ra toà, dẫn đến việc kéo dài thời gian thụ án, và đề nghị cơ quan công tố Ranai gửi thông báo sớm cho ĐSQ và mời ĐSQ tham dự. ĐSQ Việt Nam cho biết, phía cơ quan công tố đảo Ranai ghi nhận và cam kết sẽ xét xử vụ án một cách nghiêm minh nhất dựa trên pháp luật hiện hành của Indonesia.
Về việc thông báo và mời ĐSQ Việt Nam tham dự, cơ quan công tố Ranai cho biết luật pháp Indonesia không có điều khoản nào quy định việc bắt buộc phải mời đại diện ĐSQ tham dự các phiên toà. Cơ quan công tố Ranai trước đây không làm điều đó và sắp tới cũng không làm như vậy. Họ cho rằng trách nhiệm thông báo thuộc về luật sư hoặc người nhà thuyền trưởng.
Đại sứ Việt Nam tại Indonesia Hoàng Anh Tuấn cho biết, 2 tuần trước (vào ngày 30/10), ông nhận được điện thoại của luật sư Hà Hải gọi từ Việt Nam. Ngay ngày hôm sau, luật sư Hải không hẹn trước nhưng đã có mặt tại ĐSQ. Đại sứ Tuấn đã tiếp luật sư Hải để nghe trình bày hồ sơ bào chữa cho các ngư dân. Ngay ngày hôm sau, Đại sứ Tuấn cũng tiếp 2 luật sư Indonesia được luật sư Hải thuê làm đại diện. Nhưng cả 3 luật sư này đều không thông báo cho ông Tuấn biết Toà Natura đã định ngày xét xử là ngay ngày hôm sau là 2/11, sau đó đến ngày 9 và 16/11. Sau 1 tuần và tiếp sau đó xuất hiện các bài báo cho rằng ĐSQ Việt Nam bỏ mặc các thuyền trưởng. Đại sứ Tuấn cho rằng, luật sư Hải đã biết thông tin từ sớm mà không liên hệ thông báo cho ĐSQ từ trước.
Thời gian kéo dài vì qua nhiều cấp
Về việc gần đây các thuyền trưởng thường bị xét xử trong thời gian kéo dài, cơ quan công tố Ranai cho biết thời gian qua số lượng ngư dân Việt Nam bị bắt tăng mạnh, trong khi đó một số thuyền trưởng kiên quyết không chịu nhận tội khiến thời gian xét xử kéo dài do hồ sơ phải chuyển đi nhiều cơ quan công tố cấp cao như cơ quan công tố tỉnh Riau (tại Tanjungpinang, thủ phủ tỉnh Riau) hay cao hơn nữa là Toà án tối cao tại Jakarta trước khi quay trở lại kết án tại Toà án Ranai.
Cơ quan công tố Ranai giải thích thêm rằng luật pháp Indonesia quy định các tội danh xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế khai thác trái phép, các thuyền trưởng không bị xét xử hoặc giam giữ mà được thả ngay sau khi hoàn tất hồ sơ. Tuy nhiên, điều khoản bảo vệ môi trường rất chặt chẽ. Đa số các phương tiện, tàu thuyền Việt Nam sử dụng lưới dã cào, một công cụ bị cấm theo luật bảo vệ môi trường để tránh hoạt động tận thu. Điều này dẫn đến việc toà án xét xử các thuyền trưởng theo hướng gây ra các thiệt hại về môi trường (mức phạt dao động từ 500 triệu đến 2 tỷ rupiah tùy vào số lượng đánh bắt được). Nếu người bị kết án không có tiền nộp phạt, tòa án sẽ quy đổi thành các án tù tương đương từ 6 tháng đến 2 năm.
Trong cuộc tiếp xúc với đại diện ĐSQ Việt Nam, cơ quan công tố Ranai hứa sẽ xem xét kỹ lưỡng tọa độ của các tàu cá Việt Nam bị bắt. ĐSQ Việt Nam cũng đề nghị nếu không đủ bằng chứng kết án hoặc bằng chứng không đủ tin cậy thì cần trả tự do cho các thuyền trưởng ngay tại toà và thả các phương tiện đánh bắt vô điều kiện. Cùng ngày, đại diện ĐSQ có buổi gặp các thuyền trưởng của 5 tàu cá nói trên và các thuyền trưởng nhân chứng khác đang chờ toà án Ranai xét xử để phổ biến nội dung văn phòng công tố đảo Ranai.
Năm thuyền trưởng cho biết sức khoẻ của họ vẫn ổn định, nhưng tinh thần không được thoải mái do cảm thấy oan sai. Phía ĐSQ cũng thông tin cho các thuyền trưởng về tinh thần buổi làm việc của ĐSQ với cơ quan công tố Ranai, đồng thời thông báo sẽ có mặt trong phiên toà xét xử ngày 16/11 để ghi nhận những diễn biến trong phiên toà nhằm có biện pháp xử lý, đấu tranh phù hợp khi có dấu hiệu oan sai.
