Trao đổi với Tiền Phong, nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Hương Giang cho biết cúng Giao thừa hay đón Giao thừa là một nghi thức dân gian truyền thống của người Á Đông, trong đó có Việt Nam. Theo đó, lễ cúng Giao thừa hay còn gọi là Lễ “trừ tịch”.
“Người xưa quan niệm vào khoảng khắc giao thừa giờ Tý (khoảng từ 23h đến 1h sáng) là lúc các quan Hành Khiển đi tuần, vì vậy gia chủ cần phải tẩy uế khí, trừ tà để nghênh đón vị quan Hành Khiển được Ngọc Hoàng cử xuống hạ giới tiếp quản trong năm mới. Vì vậy, Lễ đón Giao thừa luôn mang ý nghĩa ‘tống cựu nghinh tân’, là tiễn vị quan Hành Khiển biểu trưng cho con giáp của năm cũ, đồng thời nghênh đón vị quan Hành Khiển biểu trưng của con giáp trong năm mới”, chuyên gia cho hay.
 |
Nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Hương Giang. |
Theo chuyên gia, tín ngưỡng dân gian truyền thống quan niệm trời có 10 thiên can, đất có 12 địa chi tương ứng với 12 con giáp. Và mỗi một vị quan Hành Khiển (Vị quan cai quản hạ giới) sẽ mang dấu ấn đặc trưng của một con giáp. Do đó 12 con giáp tương ứng với 12 vị quan Hành Khiển được Ngọc Hoàng cử xuống cai quản hạ giới.
Điều này có nghĩa, 12 vị quan Hành Khiển sẽ có tâm thái khác nhau qua mỗi năm, sẽ có vị quan thiện nhưng cũng có vị quan dữ, có vị quan nhân từ, nhưng cũng có vị quan nghiêm khắc…
Mặc dù ý nghĩa của nghi thức cúng Giao thừa có sự thay đổi theo từng thời kỳ phù hợp với thực tiễn khách quan, nhưng ý nghĩa cơ bản vẫn là muốn tiễn biệt những điều buồn bực của năm cũ và chào đón cát khí năm mới.
“Như tôi đã trao đổi, thời khắc giờ Tý là sự chuyển giao giữa đất trời của một năm, và cũng là lúc các quan Hành Khiển vi hành làm nhiệm vụ. Vì vậy cúng Giao thừa, gia chủ nên chọn cung giờ từ 23h10 đến 0h40 là cung giờ đẹp nhất để thực hiện các nghi thức tế lễ, cũng như đón vận khí mới. Tránh thực hiện nghi lễ sớm quá là lúc các quan Hành Khiển chưa vi hành hay muộn quá đều làm giảm đi giá trị và ý nghĩa từ tín ngưỡng mang lại”, ông Ngô Hương Giang nói.
 |
Mâm cỗ truyền thống ngày Tết của người Việt. |
Tùy theo phong tục ẩm thực từng vùng miền mà việc sửa soạn cho mâm cúng Giao thừa có khác nhau. Tuy nhiên, có 2 yếu tố cơ bản trong mâm cúng Giao thừa mà vùng miền nào cũng cần có đó là:
- Mâm ngũ quả với 5 loại màu sắc khác nhau biểu trưng cho ngũ hành tương sinh tương khắc của vũ trụ.
- Vật tế lễ thường không thể thiếu là đĩa gà luộc cánh tiên ngậm bông hoa hồng đỏ.
Ngoài ra, tùy đặc trưng văn hóa ẩm thực mỗi vùng miền mà sẽ có thêm những thứ cúng, dâng khác nhau như: canh măng, nem rán, đĩa xào…
Mâm cúng Giao thừa ngoài sân thường là: trái cây, hoa tươi, đĩa xôi, gà luộc hoặc khúc thịt luộc, rượu trà, gạo muối, bánh kẹo tùy tâm, hương đèn…
Chuyên gia nhấn mạnh nên cúng Giao thừa cả trong nhà và ngoài sân. Nếu như hoạt động cúng Giao thừa trong nhà là cách để mở rộng tâm trí, hoan hỷ chào đón các quan Hành Khiển, thì việc cúng Giao thừa ngoài sân mang ý nghĩa “phát tâm” cho những “linh hồn không nơi nương tựa”, tẩy trừ “ma quỷ” (theo quan niệm của người xưa). Vì vậy, muối và gạo là hai thứ không thể thiếu trong lễ cúng Giao thừa ngoài trời. Ý nghĩa của lễ “trừ tịch” Giao thừa cũng từ hoạt động này mà có.
Bài văn khấn cúng Giao thừa ngoài trời trong sách Văn khấn Nôm:
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương
Con kính lạy Đức Đương lai hạ sinh Di Lặc Tôn Phật.
Con kính lạy Hoàng Thiên, Hậu Thổ, chư vị Tôn thần
Con kính lạy ngài Cựu niên Đương cai Hành Khiển
Con kính lạy ngài Đương niên Thiên quan: Cự Tào Phán quan
Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch, Táo quân,chư vị Tôn thần.
Nay là phút Giao thừa năm Giáp Thìn
Chúng con là ...............................
Ngụ tại ........................
Nhân phút thiêng liêng giao thừa vừa tới năm cũ qua đi, đón mừng năm mới, tam dương khai thái, vạn tượng canh tân. Nay ngài Thái Tuế tôn thần trên vâng lệnh Thượng đế giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc.
Nhân buổi tân xuân, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật nghi lễ cung trần, dâng lên trước án. Cúng dâng Phật Thánh, dâng hiến Tôn thần, đốt nén tâm hương dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời các ngài giá lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.
Phù hộ độ trì cho tín chủ chúng con được minh niên khang thái, vạn Sự cát tường. Bốn mùa tám tiết được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng, bách sự hanh thông , ngày ngày được hưởng ơn Trời, Phật, chư vị Tôn thần.
Cúi xin chín phương Trời mười phương chư Phật cùng Chư vị tôn thần chứng giám, phù hộ độ trì.
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Văn khấn cúng giao thừa trong nhà
Nam mô A di đà Phật (3 lần)
Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư phật, chư phật mười phương
Con kính lạy Đức Đương lai hạ sinh Di Lặc Tôn Phật
Con kính lạy Đức Bồ-tát Quán Thế Âm cứu nạn cứu khổ chúng sinh
Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần
Con kính lạy ngài Cựu niên Đương cai Hành Khiển: Triệu Vương Hành Khiển, Tam Thập lục thương hành binh chi thần
Con kính lạy ngài Đương niên Thiên quan: Khúc Tào Phán quan.
Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ hổ, Long mạch, Táo quân, chư vị tôn thần.
Nay là phút Giao thừa năm Quý Mão và năm Giáp Thìn
Chúng con là:.......
Ngụ tại:................
Phút thiêng liêng giao thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm mới. Nay ngài Thái Tuế tôn thần trên vâng lệnh Ngọc Hoàng Thượng đế, giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc, lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc.
Nhân buổi tân xuân, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật thánh, dâng hiến Tôn thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời: Ngài Cựu niên Đương cai Thái tuế, ngài Tân niên Đương cai Thái tuế chí đức tôn thần, ngài bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương, ngài bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Hỷ thần, Phúc đức chính thần, các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch, Tài thần, chư vị bản gia Táo quân và chư vị thần linh cai quản ở trong xứ này, cúi xin giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.
Nguyện cho tín chủ, minh niên khang thái, vạn sự tốt lành, bốn mùa tám tiết được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng, bách sự hanh thông, ngày ngày được hưởng ơn trời, Phật, chư vị tôn thần. Chúng con kính cẩn tiến dâng lễ vật, thành tâm cầu nguyện. Cúi xin chín phương trời, mười phương chư phật cùng chư vị tôn thần chứng giám phù hộ độ trì.
Nam mô A di đà Phật (3 lần, 3 lạy).
