Thời kỳ Chiến tranh Lạnh, máy bay do thám SR-71 Blackbird bay cao và nhanh hơn bất kỳ loại máy bay nào và 55 năm sau chuyến bay đầu tiên, nó vẫn giữ vững danh hiệu bay nhanh nhất thế giới.
Được thiết kế bí mật, chiếc Lockheed SR-71 có thể bay tới gần rìa vũ trụ và bay nhanh hơn tên lửa. Đến nay, nó vẫn giữ vững kỷ lục bay cao nhất (theo phương nằm ngang) và bay nhanh nhất (đối với máy bay không dùng rocket).
SR-71 thuộc dòng máy bay do thám hoạt động trong lãnh thổ đối phương mà không bị bắn hạ, thậm chí không bị phát hiện trước khi vệ tinh và máy bay không người lái (drone) ra đời.
Máy bay được sơn đen (để tản nhiệt) nên mang tên Blackbird, nghĩa là “Chim đen”.
“Máy bay trông có vẻ tân kỳ, đến từ tương lai dù nó được thiết kế vào những năm 1950. Vì thân gập, cánh cong và xoắn nên máy bay trông đậm chất hữu cơ hơn là cơ khí”, Peter Merlin, nhà sử học hàng không và tác giả cuốn “Thiết kế và Phát triển Blackbird”, trả lời phỏng vấn CNN.
Chiếc máy bay do thám SR-71 (màu đen) trong tương quan với X-31, F-15, SR-71, F-106, F-16XL Ship #2, X-38, Radio Controlled Mothership và X-36. Ảnh: NASA Chương trình tuyệt mật của CIA
Tháng 5/1960, một chiếc máy bay do thám U-2 của Mỹ bị bắn rơi trong không phận Liên Xô khi đang chụp ảnh từ trên không. Ban đầu, chính phủ Mỹ nói rằng đó là máy bay nghiên cứu thời tiết bay lạc nhưng câu chuyện vỡ lở sau khi chính phủ Liên Xô công bố ảnh viên phi công bị bắt và thiết bị do thám của máy bay.
Vụ việc gây ra hậu quả ngoại giao tức thì và làm gia tăng nhu cầu phát triển loại máy bay do thám mới có thể bay nhanh hơn, cao hơn, không vướng lưới lửa phòng không.
“CIA (Cục Tình báo Trung ương Mỹ) muốn có máy bay có thể bay cao hơn 90.000 feet (hơn 27,4 km) và vô hình đối với radar”, ông Merlin nói.
Nhiệm vụ thiết kế máy bay mới được giao cho Clarence "Kelly" Johnson – một trong những nhà thiết kế máy bay vĩ đại nhất thế giới – và đội kỹ sư bí mật của ông tại hãng Lockheed được gọi là Skunk Works.
“Chúng tôi phải sáng chế ra mọi thứ. Tất cả mọi thứ”, nhà thiết kế Johnson nhớ lại. Ông qua đời năm 1990, cũng là năm nghỉ hưu của những chiếc Blackbird đầu tiên.
Chiếc máy bay đầu tiên trong dòng Blackbird được gọi là A-12 và có chuyến bay đầu tiên vào ngày 30/4/1962. Tổng cộng có 13 chiếc A-12 được chế tạo và dòng máy bay này thuộc hàng tuyệt mật, do CIA vận hành.
Blackbird vẫn giữ nhiều kỷ lục hàng không. Năm 1990, nó bay từ bờ biển phía tây sang bờ biển phía đông của nước Mỹ (từ Los Angeles tới Washington) trong vòng 67 phút.
Blackbird phải dùng dù phanh khi hạ cánh. Ảnh: NASA. Làm từ titan
Vì Blackbird được thiết kế để bay nhanh hơn 2.000 dặm/giờ (3.218 km/h) nên việc cọ xát với không khí bên ngoài cũng khiến thân máy bay làm từ vật liệu thông thường nóng đến độ chảy ra. Vì thế, thân Blackbird được làm từ titan – loại kim loại nhẹ hơn thép mà chịu được nhiệt độ cao.
Tuy nhiên, việc dùng titan lại gây ra các vấn đề khác. Thứ nhất, phải sản xuất toàn bộ các cấu phần bằng titan vì thép thông thường sẽ nứt vỡ khi va đập với titan. Thứ hai, việc tìm kiếm nguồn titan cũng gây rủi ro.
“Thời điểm đó Liên Xô là nhà cung cấp titan lớn nhất thế giới. Chính phủ Mỹ phải mua rất nhiều titan, có lẽ sử dụng các công ty ma”, ông Merlin nói.
Chiếc máy bay ban đầu bay mà không được sơn tí nào, lộ nguyên ánh bạc của titan. Blackbird được sơn đen lần đầu tiên vào năm 1964 sau khi người ta nhận ra rằng, sơn màu đen hấp thu và tỏa nhiệt rất hiệu quả, giúp giảm nhiệt độ của khung máy bay.
Blackbird có thể khảo sát 259.000 km2 lãnh thổ đối phương chỉ trong 1 giờ. Ảnh: NASA. Ba biến thể
A-12 nhanh chóng được thiết kế biến thể thành máy bay đánh chặn – một loại chiến đấu cơ, thay vì máy bay do thám.
Điều này có nghĩa rằng, nó được bổ sung tên lửa không đối không và buồng lái thứ hai để một thành viên tổ lái vận hành thiết bị radar cần thiết. Máy bay mới giống hệt A-12 trừ phần mũi và được gọi là YF-12.
Trong khi A-12 vẫn thuộc hàng tuyệt mật, sự tồn tại của YF-12 được Tổng thống Mỹ Lyndon Johnson tiết lộ vào năm 1964. Không quân Mỹ đã chế tạo và vận hành 3 chiếc YF-12.
Biến thể thứ ba của máy bay do thám Blackbird cũng được sản xuất trong những năm giữa thập niên 60 với tên gọi M-21. M-21 có tháp trên lưng để gắn và phóng một trong những drone không người lái đầu tiên.
Hai chiếc M-21 được chế tạo nhưng sau đó chương trình bị dừng vào năm 1966 sau khi một drone va chạm với máy bay mẹ, khiến một phi công thiệt mạng.
Biến thể cuối cùng của A-12 với buồng lái đôi và nhiên liệu nhiều hơn được gọi là SR-71 (SR là viết tắt của “Strategic Reconnaissance”, nghĩa là “Do thám chiến lược”. SR-71 bay lần đầu tiên vào ngày 22/12/1964.
Đây là phiên bản máy bay thực hiện các nhiệm vụ do thám cho Không quân Mỹ trong hơn 30 năm. Tổng cộng 32 chiếc SR-71 được chế tạo, nâng tổng số máy bay dòng Blackbird lên con số 50.
NASA cho một chiếc Blackbird bay thử. Ảnh: NASA. Kỷ lục về tàng hình
Thân của SR-71 gồm một số vật liệu tổng hợp (composite) lần đầu tiên được sử dụng cho máy bay. Điều này khiến radar đối phương khó phát hiện máy bay do thám.
“Đây chính là khả năng tàng hình trước khi từ “tàng hình” được dùng đến”, ông Merlin nói.
Bay cao hơn lưới lửa phòng không, nhanh hơn tên lửa và gần như tàng hình với radar, Blackbird có thể bay vào không phận thù địch mà không sao cả. “Khi đối phương phát hiện ra và phóng tên lửa, máy bay đã trên đường bay ra rồi. Nhưng đó là trước khi chúng ta có liên kết dữ liệu thời gian thực, chứ hồi đó phải chụp bằng phim và đem phim về căn cứ để xử lý và nghiên cứu”, ông Merlin giải thích.
Nhờ tính năng vượt trội, không có chiếc Blackbird nào bị đối phương bắn hạ. Tuy nhiên, độ tin cậy của máy bay là một vấn đề. Có tới 12 trong tổng số 32 chiếc SR-71 bị mất do gặp tai nạn.
Đây cũng là loại máy bay phức tạp khó vận hành. “Cả một đống người chuẩn bị nhiều thứ, từ giúp tổ lái sẵn sàng đến giúp máy bay sẵn sàng. Nỗ lực và nhân lực tốn kinh khủng, không thể tin nổi”, ông Merlin cho biết.
Phi công phải mặc trang phục theo kiểu đặc biệt vì điều kiện khắc nghiệt ở trên cao. “Về cơ bản, họ mặc đồ của phi hành gia giống như thứ bạn sau này thấy ở các phi công tàu vũ trụ con thoi. Buồng lái rất nóng khi bay ở tốc độ cao nên trong các chuyến bay dài, phi công thường hâm nóng đồ ăn bằng cách dí thức ăn vào tấm kính”, ông nói.
Mỹ không điều chiếc Blackbird nào vào không phận Liên Xô sau sự cố năm 1960 nhưng loại máy bay này vẫn đóng vai trò quan trọng trong Chiến tranh Lạnh, thực hiện các nhiệm vụ ở các điểm nóng như Trung Đông, Triều Tiên… và cả trong Chiến tranh Việt Nam.
Năm 1976, SR-71 đạt kỷ lục và giữ vững tới ngày nay: bay liên tục ở độ cao 85.069 feet (25,9 km) và đạt tốc độ cao nhất 2.193,2 dặm/giờ (3.529,6 km/h), tức tốc độ siêu thanh Mach 3.3.
Chương trình máy bay do thám SR-71 bị tạm dừng năm 1990, tái xuất trong thời gian ngắn vào giữa những năm 90, sau khi các công nghệ như vệ tinh do thám, drone trở nên khả thi hơn và cho phép truy cập dữ liệu do thám ngay lập tức.
SR-71 bay lần cuối vào năm 1999, do NASA (Cơ quan Hàng không-Vũ trụ Mỹ) thực hiện. NASA dùng hai máy bay để nghiên cứu về độ cao và tốc độ. Kể từ đó, những chiếc Blackbird đi vào bảo tàng.
Buồng lái đôi của chiếc SR-71. Ảnh: Getty. 
