 |
| Dịch giả Thùy Anh. |
Điều gì ở Olga Berggoltz khiến chị say mê đến thế trong khi thế hệ những người Việt Nam yêu mến bà hầu hết đã nhiều tuổi?
Thực ra, tôi không nghĩ rằng những người Việt Nam yêu mến Olga đều đã nhiều tuổi đâu hoặc là tôi cho rằng 7x vẫn còn là rất trẻ! Hơn thế nữa, tình yêu bất chấp mọi điều đang xảy ra xung quanh, đối tượng của tình yêu lại càng không phải do ta lựa chọn, nó nằm ngoài các khái niệm “sành điệu, thức thời”. Người đọc Việt Nam yêu Olga từ trước đến nay, phần lớn nhờ công của dịch giả Bằng Việt và Ngân Xuyên.
Với tôi, ban đầu cũng vậy, các bản dịch đã dẫn tôi “đến với” Olga như đến với một nữ sĩ ca ngợi tình yêu, nhưng sau khi tiếp cận tác phẩm của Olga qua nguyên tác, tôi đã bất ngờ với diện mạo thi ca phong phú đa dạng của bà.
Bà khiến tôi cảm phục vì sự kiêu hãnh đến cùng cực của một người phụ nữ làm thơ đã “ngẩng cao đầu” sống và viết “qua nỗi đau” cá nhân để thấu hiểu nỗi đau của đất nước và dân tộc, để có thể chia sẻ với Tổ quốc mọi niềm chua chát - “như đã từng chung nỗi hân hoan”.
Bà khiến tôi say mê vì sự quyết liệt nồng nhiệt trong tình bạn, tình yêu, trong lao động, cống hiến với những bài thơ luôn là lời tuyên bố “Em chẳng bao giờ nương nhẹ trái tim”!
Bà khiến tôi thấy đồng cảm với những khát khao rất bản năng của người phụ nữ, đồng thời khiến tôi xót xa khi thấy những khao khát ấy đã bị cuộc đời hay số phận dập vùi không thương tiếc.
| Tôi còn yêu Olga hơn nữa vì sự trung thực của bà, không chỉ với những sự kiện lịch sử lớn lao đã và đang xảy ra trên đất nước mà Olga chứng kiến, mà, trên hết, Olga đã rất trung thực với chính mình. Nhật ký, ghi chép, thư từ… mà nữ sĩ để lại cho thấy bà viết lại tất cả không mảy may ngại ngùng, tô vẽ, giấu giếm. |
Tôi còn yêu Olga hơn nữa vì sự trung thực của bà, không chỉ với những sự kiện lịch sử lớn lao đã và đang xảy ra trên đất nước mà Olga chứng kiến, mà, trên hết, Olga đã rất trung thực với chính mình. Nhật ký, ghi chép, thư từ… mà nữ sĩ để lại cho thấy bà viết lại tất cả không mảy may ngại ngùng, tô vẽ, giấu giếm.
Khó khăn nào khi dịch Olga Berggoltz sau những bản dịch rất thành công của nhiều dịch giả, đặc biệt là Bằng Việt với các bản dịch Mùa hè rớt, Bài ca cuộc đời, Mùa lá rụng… đã làm rung động trái tim độc giả Việt Nam?
Khi bắt tay vào dịch Olga, tôi hiểu rằng tôi không có ý định “so tài” cùng ai nên cũng không có cảm giác “sợ hãi” và áp lực. Trước mặt tôi chỉ có văn bản, tư liệu về cuộc đời nhà thơ, gương mặt sáng buồn đầy cương nghị của bà và cuối cùng là tôi phải đối mặt với lao động dịch thuật đầy khó khăn cũng đầy mê hoặc.
Việc dịch thơ Olga Berggoltz là một cơ duyên đối với tôi, dường như không phải do tôi chủ định muốn làm mà do số phận “đưa đẩy”, trong những thời điểm cảm xúc dồn nén mạnh mẽ. Giờ thì tôi mong muốn được chia sẻ với bạn bè một cách cảm thơ Olga theo kiểu của mình, bên cạnh một Olga “bất di bất dịch” mà nhà thơ Bằng Việt đã đem đến cho tôi trước đó.
Những bản dịch mới của chị đem đến góc nào về gương mặt thơ Olga Berggoltz mà người đọc Việt Nam chưa biết?
Tôi muốn giới thiệu Olga với tiếng thơ rành mạch, dứt khoát, mạnh mẽ, không khoan nhượng, không nửa vời, cũng không dịu dàng cam chịu. Olga từng tuyên bố: “Nếu đã đau thì đau cả tâm hồn, / và vui sướng thì cả người tôi trước đám đông cũng cháy bùng thành ngọn lửa…”.
 |
| Bìa cuốn sách " Ogla Berggoltz của tôi". |
Hầu như bài thơ nào của Olga tình huống thơ cũng được đẩy đến tận cùng, để yêu thì yêu quay cuồng kiểu như: “em không tha thứ cho anh điều gì hết/ cũng không buông đôi tay ấm dịu hiền”, còn đã cay nghiệt thì cay nghiệt đến cực đoan, trực diện như trong đoạn thơ bà đáp trả người đời thế này: Tôi xin nói với các người rằng không có/ những tháng năm tôi vô nghĩa sống trên đời/ những con đường tôi đi qua vô ích/những áng tin vô bổ tôi nghe.
Olga có hệ thống ngôn từ, hình tượng trữ tình, hệ thống nhạc điệu, nhịp ngắt nghỉ rất riêng. Điều này tôi gắng thể hiện qua bản dịch. Ngay cả khi viết về tình yêu, từ ngữ bà dùng cũng thường là rắn rỏi, không bi lụy, tinh tế mà không mong manh, và nhiều trường hợp còn khá hài hước nữa.
Giờ đây người đọc thơ ít đi, người yêu Olga Berggoltz càng ít, hơn nữa đấy lại là lối thơ cũ, chị nghĩ thế nào về khả năng đón nhận của độc giả hôm nay với tác giả này?
Thực sự là … tôi chẳng nghĩ gì cả! Chuyện thơ ca cũng khó nói như tình yêu vậy. Còn thơ ca, tôi không rõ lắm mọi người phân biệt thế nào là lối thơ cũ và lối thơ mới. Tôi cho rằng, mỗi một tác giả, mỗi một phong cách sáng tác, mỗi một thời đại… có những giá trị riêng của mình mà không ai phủ nhận được.
Ai thích, ai thấy hợp, ai rung động họ sẽ đọc. Không nhất thiết phải kỳ vọng vào khả năng độc giả (dù là già hay trẻ) đón nhận một chân dung người thơ. Tôi chỉ hy vọng vào việc Olga mà mình đang giới thiệu với bạn đọc Việt Nam đây tương đối sát thực so với một Olga trong nguyên tác.
Đọc tiểu luận và các bản dịch của chị, cảm thấy rõ là chị bị tác giả “ám” rất nặng. Làm sao để thoát ra để bắt đầu với những tác giả khác khi mà công việc của một dịch giả thì không thể dừng lại?
Đúng vậy, điều này cũng là băn khoăn của tôi. Nếu tôi “thoát” ra được để bắt đầu tìm hiểu, nghiên cứu một tác giả khác cũng sôi nổi và nhiệt tình như tôi đã từng làm với Olga, thì lúc ấy tôi mới dám tự coi mình là dịch giả thực sự chuyên nghiệp. Còn bây giờ, tôi chỉ mới là người dịch nghiệp dư mà thôi.
Xin cảm ơn chị!
* Thụy Anh: Olga Berggoltz của tôi, Nxb Trẻ, Quý 4-2010
Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
Thực hiện
