Mấy hôm nay Y Máy ngóng điện thoại của chủ gọi ra Quảng Nam làm việc, sau thời gian dài nghỉ vì dịch Covid-19 và mưa lũ. Thiếu nữ người Xê Đăng nói rằng, cô bỏ ngoài tai những lời đồn thổi không hay về công việc đang làm, chỉ biết kiếm tiền lo cho bố mẹ già.
Y Máy sinh ra trong gia đình đông con, cuộc sống khó khăn nên học xong lớp 9 phải ở nhà phụ cha mẹ chăm sóc 4 sào ruộng. Giữa năm ngoái, được người bạn trong thôn giới thiệu, cô khăn gói ra Quảng Nam làm phục vụ pha chế, dọn dẹp cho quán karaoke, lương 4,5 triệu đồng mỗi tháng. "Em cố dành dụm nên Tết vừa rồi đưa được cho cha mẹ 10 triệu đồng để thuốc thang chữa bệnh", thiếu nữ nói.
Hồi tháng 4, khi cô đang làm ở quán karaoke thì nhận được điện thoại của bố mẹ, nói dân làng buộc gia đình nộp phạt một con heo trị giá 5 triệu đồng cho cả làng ăn. Sau nhiều cuộc họp, bố mẹ cô phải chấp thuận. "Em có làm sai gì đâu mà bị phạt, trong khi đồng lương ít ỏi", Máy nói và cho biết, mỗi lần cô về thăm nhà, cả làng lại tổ chức một cuộc họp bắt gia đình cô nộp heo. "Họ cáo buộc nghề tiếp viên karaoke là xấu xa, nhiều người còn đồn thổi chúng em làm gái mại dâm".
Theo phong tục của người đồng bào Xê Đăng ở những xã vùng sâu Măng Ri, Ngọc Yêu, Tê Xăng, Ngọc Lây (huyện Tu Mơ Rông), con gái và con trai quan hệ trước hôn nhân, ngoại tình, hay làm "chuyện xấu xa"... là điều cấm kỵ. Vi phạm sẽ bị phạt vạ. Nhẹ thì phải nộp gà; nặng là heo, trâu, bò. Nếu không chấp hành, người đó sẽ không được công nhận là công dân của làng, thậm chí đuổi khỏi địa phương.
Y Luyến (18 tuổi, ở thôn Ngọc La, xã Măng Ri) và 2 thiếu nữ khác cũng bị làng phạt vạ như người bạn thân Y Máy.
Bố mất sớm, anh chị đã có gia đình riêng, một mình Y Luyến phải bươn trải nuôi mẹ già. Được bạn giới thiệu, hồi đầu năm, Y Luyến ra Quảng Nam dọn phòng trong quán karaoke, lương hơn 4 triệu đồng một tháng. Mới lãnh lương được hai lần, cô phải quay về làng vì quán đóng cửa trong đợt dịch bệnh. Vừa rồi, gia đình cô bị làng mời họp, bắt nộp heo phạt vạ nhưng vì không có tiền nên gia đình cô xin hoãn. "Tiền không đủ ăn lấy đâu ra nộp phạt cho làng. Hơn một tuần nay, em đã ra lại Quảng Nam tiếp tục công việc", thiếu nữ nói.
Thấy việc làng phạt vạ quá vô lý, hai tháng trước, 4 cô gái đã làm đơn gửi chính quyền xã Măng Ri, với mong muốn bãi bỏ luật tục này.
Ông A Bai, trưởng thôn Ngọc La cho rằng, các cô chưa kết hôn nhưng "đã có quan hệ nam nữ, bán dâm" ở các quán karaoke, đồng thời lôi kéo những người đang ở tuổi học sinh bỏ học đi làm, nên vi phạm tục lệ, luật làng. "Cả làng thống nhất phạt chứ không phải mình tôi quyết", ông Bai nói.
Theo bà Y Ai, Phó chủ tịch xã Măng Ri, sau khi nhận được đơn của 4 cô gái, xã đã mời các bên liên quan lên làm việc, giải thích việc buộc các cô nộp phạt là sai pháp luật. Tuy nhiên, đó là hương ước của làng có từ lâu đời, chính quyền không thể ngăn cấm, chỉ tuyên truyền cho dân làng, sau này nếu có phạt vạ, chỉ phạt con gà hoặc một vật gì đó tượng trưng để chuộc lỗi. Phạt heo, trâu, bò... là quá nặng so với điều kiện kinh tế của người dân.
