> Dạy và học nghề phổ thông: Học mãi… vẫn bằng 0
> Nội dung SGK còn hàn lâm
Có một xu hướng rõ ràng trong giáo dục phổ thông trên thế giới là đi theo hệ phổ thông 12 năm, không kể giai đoạn mẫu giáo, học sinh với độ tuổi trung bình tốt nghiệp phổ thông là 18.
Đại đa số các nước dùng hệ 12 năm, thường chia thành 3 cấp, nhưng cũng có nơi chia thành 2 hay 4-5 cấp. Nhiều nước, trong đó có Việt Nam, trước kia đi theo các hệ giáo dục phổ thông khác, nay cũng dùng hệ 12 năm.
| Ý tưởng cắt giảm thời gian giáo dục phổ thông của một số người khiến trẻ em tốt nghiệp phổ thông vào độ tuổi trung bình 15-17 thay vì 18 tuổi là đi ngược lại xu hướng tiến bộ này của xã hội”. GS Nguyễn Tiến Dũng |
Ở hầu hết các nước, bậc tiểu học và trung học cơ sở là bắt buộc.Thậm chí một số nước như Nga và Anh thì việc học phổ thông là bắt buộc đối với học sinh cho đến tận 17-18 tuổi. Sau khi học hết phổ thông cơ sở, lên đến phổ thông trung học, học sinh có lựa chọn giữa hướng “thông thường” và hướng “học nghề”.
Phần lớn học sinh học theo chương trình “thông thường”. Hầu hết các chương trình phổ thông “thông thường” kéo dài 12 năm. Những thông tin kiểu “chỉ học 9 năm là hết phổ thông” là sai lệch.
Trong số các ngoại lệ ở các nước lớn có thể kể đến nước Nga (giáo dục phổ thông đã tăng từ hệ 10 năm lên 11 năm), Anh (13 năm, nhưng kết thúc vào lúc học sinh 18 tuổi), Italia (13 năm, học đến lúc 19 tuổi), một vài nơi ở Đức (kéo dài 13 năm).
Các chương trình phổ thông định hướng học nghề có thời gian hoặc dài hơn hoặc ngắn hơn chương trình thông thường. Ngoài ra, ở một số nước, ví dụ như Pháp, hướng “thông thường” có thể được phân ban để tăng lựa chọn cho học sinh.
Hệ thống giáo dục 12 năm trên thế giới là kết quả của một quá trình tiến hoá trong mấy thế kỷ qua, cả về nhu cầu lẫn khả năng cung cấp dịch vụ giáo dục phổ thông của xã hội.
Xã hội càng văn minh, đòi hỏi con người càng phải có hiểu biết và trình độ cao lên, đồng thời càng có điều kiện để cung cấp dịch vụ giáo dục đến mọi người, thì càng làm cho thời gian đi học tăng lên chứ không giảm đi.
Ý tưởng cắt giảm thời gian giáo dục phổ thông của một số người khiến trẻ em tốt nghiệp phổ thông vào độ tuổi trung bình 15-17 thay vì 18 tuổi là đi ngược lại xu hướng tiến bộ này của xã hội.
Có một lý do rất quan trọng giải thích vì sao 18 tuổi là độ tuổi trung bình hợp lý nhất để tốt nghiệp phổ thông hiện nay. 18 tuổi là độ tuổi trưởng thành, theo qui ước và luật pháp ở nhiều nơi trên thế giới, và sứ mệnh cơ bản nhất của giáo dục phổ thông chính là để chuẩn bị cho trẻ em trở thành những con người trưởng thành, với các kiến thức và kỹ năng cần thiết để đón nhận những nghĩa vụ và quyền lợi của một người trưởng thành.
Đối với người chưa trưởng thành, có 3 phương án: a) đi học, b) đi làm, c) không đi học mà cũng không đi làm. Phương án c) hẳn là phương án tồi, vì sinh ra “nhàn cư vi bất thiện”, dễ trở thành lêu lổng, hư hỏng, trộm cắp, v.v. Phương án b) có thể được dùng trong các hoàn cảnh khó khăn về kinh tế.
Tuy nhiên, nó không phải là tối ưu, vì những trẻ em phải đi làm từ nhỏ như vậy sẽ ít có điều kiện phát triển, sẽ nghèo đói và cũng sẽ không đóng góp được nhiều cho xã hội. Các nước tiên tiến có luật cấm bóc lột sức lao động của trẻ em để tránh hiện tượng này. Chỉ có phương án a) là khả dĩ nhất.
Một lý do khác khiến cho phần lớn trẻ em trên thế giới kết thúc học phổ thông vào năm 18 tuổi: Đó là sự hội nhập và giao lưu quốc tế, khiến cho chương trình của các nước có xu hướng xích lại gần nhau, có cùng số năm học để dễ chuyển đổi cho nhau hơn.
Ví dụ như, một người học xong phổ thông ở nước này, có thể sang nước khác học đại học mà không cần học lại phổ thông. Trẻ em Việt Nam không yếu hơn, nhưng cũng không thông minh đặc biệt gì hơn các trẻ em của các nước khác.
Bởi vậy, sẽ là không tưởng khi nghĩ rằng nói chung học sinh Việt Nam chỉ cần học 10-11 năm phổ thông là sau đó có thể vào học đại học ngồi cùng với học sinh nước ngoài đã qua 12 năm phổ thông mà cũng sẽ đạt kết quả tương đương.
Trên thực tế, học sinh tốt nghiệp phổ thông của Việt Nam còn bị hổng khá nhiều kiến thức văn hoá phổ thông so với học sinh nước ngoài. Vấn đề không phải nằm ở số năm học, mà là ở chương trình và cách học, cách thi chưa hợp lý.
Trong giáo dục phổ thông của Việt Nam có nhiều vấn đề bất cập, nhưng việc học 12 năm không phải là một trong các bất cập. Nếu “chữa không đúng bệnh” thì không những không làm cho hệ thống giáo dục tốt lên mà có nguy cơ làm cho nó tồi đi thêm.
| Khi điều kiện kinh tế xã hội cho phép, thì trẻ em cần được học ít ra cho đến khi trưởng thành. Chính vì vậy mà độ tuổi kết thúc học phổ thông ứng với độ tuổi trưởng thành. |
GS. Nguyễn Tiến Dũng
ĐH Toulouse, Pháp
