Hội nghị diễn ra trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều rủi ro. Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn có xu hướng gia tăng. Kinh tế thế giới tiếp tục phục hồi sau đại dịch COVID-19, tuy nhiên tốc độ tăng trưởng nói chung còn thấp và bấp bênh.
ASEAN tiếp tục củng cố cộng đồng, nỗ lực hoàn tất Kế hoạch Tổng thể 2025 trên cả 3 trụ cột và chuẩn bị cho giai đoạn phát triển tiếp theo với việc xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025, thúc đẩy hợp tác theo các xu hướng lớn hiện nay như phục hồi bao trùm, chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn, phát triển bền vững… ASEAN đoàn kết và củng cố vai trò trung tâm, song cũng phải đối mặt nhiều thách thức cả từ bên trong và bên ngoài.
Với chủ đề "Một ASEAN Tầm vóc: Tâm điểm của Tăng trưởng", Indonesia, Chủ tịch ASEAN 2023, đưa ra nhiều ưu tiên, sáng kiến cụ thể nhằm nâng cao khả năng ứng phó của ASEAN và đưa ASEAN trở thành động lực tăng trưởng toàn cầu, trong đó đặc biệt chú trọng an ninh năng lượng, an ninh lương thực, tự cường y tế, ổn định tài chính-kinh tế.
Các phiên họp của Hội nghị cấp cao ASEAN 42 sẽ tập trung thảo luận về tiến trình xây dựng cộng đồng ASEAN, phiên họp hẹp sẽ trao đổi về các vấn đề quốc tế và khu vực cùng quan tâm.