Thị trường trái phiếu trong đó sản phẩm chính là TPCP đã trở thành kênh dẫn vốn quan trọng, hiệu quả của nền kinh tế. Thông qua đổi mới công tác phát hành TPCP, KBNN đã có những đóng góp tích cực cùng các đơn vị thuộc Bộ Tài chính để thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước trong việc cơ cấu lại NSNN và nợ công.
Từ năm 2009 đến nay, thay vì thực hiện thủ công theo phương thức bán lẻ qua hệ thống KBNN, công tác phát hành TPCP chủ yếu được thực hiện bằng phương thức đấu thầu điện tử một cách công khai qua Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX). Việc đấu thầu TPCP trên thị trường đảm bảo tính minh bạch, đơn giản về thủ tục theo các thông lệ tốt trên thế giới giúp huy động được một lượng vốn lớn cho NSNN đồng thời tiết kiệm chi phí. Phương thức bán lẻ trực tiếp chỉ được thực hiện một cách rất hạn chế tại cấp trung ương, khi phát hành khối lượng lớn TPCP cho các tổ chức có nhu cầu và dần từng bước thu hẹp tỷ lệ thực hiện trong khi phương thức bảo lãnh phát hành chỉ được thực hiện khi phát hành lần đầu các sản phẩm mới để thăm dò thị trường.
KBNN tập trung cải tiến, hoàn thiện công tác đấu thầu TPCP hướng tới các thông lệ tốt trên thế giới thông qua các nghiệp vụ và đã đạt được nhiều kết quả tốt, cụ thể:
- Thực hiện phát hành bổ sung và mở lại các mã trái phiếu để tăng quy mô mỗi mã trái phiếu, thúc đẩy giao dịch trái phiếu trên thị trường thứ cấp. Việc này đồng thời giúp giảm số lượng các mã trái phiếu nhỏ lẻ, tạo điều kiện tốt cho công tác quản lý danh mục nợ.
- Phát hành đa dạng các loại trái phiếu, gồm trái phiếu trả lãi cố định, trái phiếu không trả lãi định kỳ, trái phiếu có kỳ trả lãi đầu tiên ngắn hơn hoặc dài hơn kỳ trả lãi chuẩn...trong đó trái phiếu truyền thống có lãi suất cố định trả lãi định kỳ chiếm tỷ trọng lớn. Kỳ hạn trái phiếu đa dạng từ 1 năm đến 30 năm, thu hút được sự quan tâm của nhiều đối tượng nhà đầu tư, từng bước cải thiện cơ cấu nhà đầu tư, hướng tới các nhà đầu tư dài hạn, giúp thị trường giảm sự phụ thuộc vào các ngân hàng thương mại và giúp tăng tính bền vững danh mục nợ.
Trước năm 2009, kỳ hạn trái phiếu dài nhất là 10 năm chủ yếu phát hành cho Bảo hiểm Xã hội Việt Nam. Từ năm 2013 đến nay, KBNN liên tục đưa ra thị trường các kỳ hạn dài như 15 năm (năm 2013), 20 và 30 năm (năm 2015) thu hút không chỉ các công ty bảo hiểm nhân thọ, quỹ đầu tư mà còn thay đổi khẩu vị đầu tư của khối ngân hàng thương mại, từ chỗ chỉ tập trung mua trái phiếu ngắn hạn đã chuyển sang đầu tư vào mảng trái phiếu dài hạn.
- Thực hiện cải tiến và rút gọn quy trình, thủ tục phát hành bằng cách chủ động và tích cực phối hợp với các đơn vị liên quan như Sở Giao dịch Chứng khoán, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam giảm dần thời gian từ khi phát hành trái phiếu đến khi trái phiếu được chính thức đưa vào giao dịch từ 15 ngày (T+15) năm 2000 xuống còn 2 ngày (T+2) tại thời điểm hiện nay, góp phần tích cực trong việc thúc đẩy thanh khoản của thị trường trái phiếu thứ cấp.
- Thực hiện công bố công khai và thường xuyên cập nhật đầy đủ các thông tin về cơ chế chính sách mới, kế hoạch phát hành, lịch biểu phát hành, các kết quả đấu thầu và lịch thanh toán gốc lãi trái phiếu trên các phương tiện thông tin đại chúng như trang thông tin điện tử của Bộ Tài chính, KBNN, Sở Giao dịch Chứng khoán... để giúp các nhà đầu tư có định hướng về kế hoạch đầu từ phù hợp với nhu cầu và dòng tiền của đơn vị, tạo niềm tin đối với các nhà đầu tư.
- KBNN định kỳ phối hợp với các đơn vị tổ chức gặp gỡ các nhà đầu tư là các thành viên thị trường TPCP thông qua các hội nghị hoặc các buổi tọa đàm để phổ biến cơ chế chính sách mới, nắm bắt nhu cầu và khó khăn của nhà đầu tư khi tham gia thị trường; KBNN bám sát các động thái trên thị trường tài chính, tiền tệ, ngoại hối để điều hành cung cầu trái phiếu phù hợp đồng thời phù hợp với định hướng điều hành chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước, đảm bảo gắn kết chặt chẽ chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ.
- Thực hiện các nghiệp vụ cơ cấu nợ: KBNN tiến hành quản lý danh mục TPCP hiệu quả thông qua thực hiện nghiệp vụ hoán đổi TPCP. Giai đoạn năm 2011-2013 thực hiện hoán đổi ngang kỳ hạn còn lại giữa các mã trái phiếu để một mặt giảm số lượng mã trái phiếu nhỏ lẻ, mặt khác tăng quy mô niêm yết mỗi mã, giúp thúc đẩy thanh khoản trên thị trường thứ cấp. Năm 2016, KBNN thực hiện hoán đổi các trái phiếu có kỳ hạn còn lại ngắn đổi sang các trái phiếu kỳ hạn còn lại dài để kéo dài kỳ hạn còn lại bình quân của danh mục nợ TPCP. Thông qua hoán đổi chéo đã giúp giảm rủi ro đảo nợ của NSNN, kéo dài kỳ hạn vay từ đó hướng tới mục tiêu về quản lý nợ bền vững đã đặt ra.
- Trong quá trình thực hiện quản lý danh mục trái phiếu, thông qua phát hành cân đối tỷ lệ khối lượng giữa các kỳ hạn trái phiếu, phát hành trái phiếu có kỳ hạn trả lãi ngắn hoặc dài hơn kỳ chuẩn, KBNN thực hiện tốt mục tiêu hài hòa dòng tiền trả nợ trong tương lai, bên cạnh việc đảm bảo khả năng huy động vốn cho NSNN, tiết kiệm chi phí và thực hiện mục tiêu quản lý rủi ro thanh khoản.
Những năm qua, bên cạnh việc hoàn thành nhiệm vụ huy động vốn cho cân đối ngân sách theo dự toán được Quốc hội phê duyệt, KBNN đã đóng góp tích cực trong hoạt động quản lý rủi ro danh mục nợ trái phiếu Chính phủ để Bộ Tài chính thực hiện có hiệu quả mục tiêu cơ cấu lại ngân sách và nợ công theo tinh thần Nghị quyết số 07/NQ-TW ngày 18/11/2016 của Bộ Chính trị về chủ trương, giải pháp cơ cấu lại NSNN, quản lý nợ công để đảm bảo nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững. Kết quả cụ thể được minh chứng thông qua các số liệu sau:
- Về khối lượng: Để giảm rủi ro thị trường, rủi ro tỷ giá và trong điều kiện kinh tế Việt Nam có những bước tăng trưởng bền vững (từ tháng 7/2017, Việt Nam được Ngân hàng Thế giới đưa ra khỏi nước kém phát triển, nguồn hỗ trợ chính thức giảm dần), nguồn vốn vay bù đắp bội chi cho NSNN chủ yếu được thực hiện thông qua phát hành TPCP trong nước (từ mức bình quân khoảng 70% giai đoạn 2013-2015 lên mức 100% của năm 2018).
- Về kỳ hạn: tỷ trọng khối lượng TPCP kỳ hạn dài tăng liên tục (kỳ hạn phát hành bình quân tăng từ mức 4,2 năm của năm 2011 lên mức 13,52 năm của năm 2017). Kết quả này góp phần kéo dài kỳ hạn bình quân danh mục TPCP từ 1,84 năm (năm 2011) lên mức 6,71 năm (năm 2017) và duy trì trong năm 2018, qua đó giúp giảm thiểu rủi ro đảo nợ của NSNN và tăng hạn gian sử dụng và hiệu quả sử dụng vốn.
Năm 2012, thời hạn sử dụng vốn TPCP phát hành mới bình quân chỉ là 2,9 năm với khoảng hơn 20% vốn TPCP phải hoàn trả trong năm 2013 thì năm 2017, thời hạn này đã được nâng lên mức 13,5 năm và không có áp lực hoàn trả vốn mới huy động trong năm liền kề kế tiếp.
+ Năm 2017, KBNN huy động 244.220 tỷ đồng TPCP kỳ hạn bình quân 12,74 năm, lãi suất bình quân 5,98%/năm. Nếu cùng khối lượng vay năm 2017 nhưng với lãi suất vay bình quân năm 2016 là 6,49%/năm thì trong gần 13 năm sắp tới, mỗi năm NSNN tiết kiệm chi được 1.245,5 tỷ đồng.
+ Nếu cùng khối lượng vay năm 2017 nhưng với lãi suất vay bình quân năm 2011 là 12%/năm thì trong gần 13 năm sắp tới, mỗi năm NSNN tiết kiệm chi được 14.702 tỷ đồng.
- Cơ cấu nhà đầu tư chuyển dịch dần theo hướng tăng dần tỷ lệ nhà đầu tư dài hạn (các công ty bảo hiểm, quỹ đầu tư…); từng bước giảm sự phụ thuộc của thị trường đối với hệ thống NHTM (giảm từ khoảng 80% trong giai đoạn trước năm 2016 xuống còn 53% vào năm 2017), giúp thị trường trái phiếu phát triển ổn định, bền vững hơn trước những biến động ngắn hạn trên thị trường tiền tệ.
Đến hết tháng 10/2018, các chỉ tiêu cơ bản của danh mục nợ TPCP đã đạt và vượt mục tiêu của Đảng, Quốc hội, Chính phủ đề ra: kỳ hạn TPCP 100% từ 5 năm trở lên (mục tiêu tối thiểu 70% khối lượng TPCP phát hành có kỳ hạn từ 5 năm trở lên), kỳ hạn còn lại danh mục nợ 6,7 năm (mục tiêu khoảng 6-7 năm).
Thị trường TPCP trong nước hoạt động ổn định, huy động được vốn kỳ hạn dài với chi phí huy động giảm đã tạo điều kiện thuận lợi cho Chính phủ tăng cường huy động vốn từ thị trường trong nước, tiết kiệm cho NSNN do chi phí huy động vốn rẻ hơn thị trường nước ngoài và thủ tục đơn giản, giảm thiểu rủi ro tỷ giá trong điều kiện thị trường quốc tế liên tục có nhiều biến động. Hiện nay, TPCP của Việt Nam có lãi suất thấp hơn so với TPCP bằng nội tệ của các nước có hạng mức tín nhiệm tương đương hoặc cao hơn theo xếp hạng của các tổ chức đánh giá xếp hạng tín nhiệm uy tín trên thế giới.
Định hướng công tác phát hành TPCP của KBNN trong thời gian tới
Để tiếp tục duy trì, hướng tới cải thiện hơn nữa các mục tiêu quản lý nợ công an toàn, bền vững mà Đảng, Quốc hội và Chính phủ đã đề ra[1], trên cơ sở Luật Quản
lý nợ công năm 2017 và hệ thống văn bản pháp lý hướng dẫn, thời gian tới, KBNN sẽ triển khai các giải pháp đồng bộ như sau:
- Về phương thức phát hành: Tập trung phát hành theo phương thức đấu thầu, đảm bảo công khai, minh bạch và hiệu quả.
- Về kỳ hạn phát hành: Duy trì kỳ hạn danh mục TPCP bình quân ở mức 6-8 năm, kết hợp hài hòa giữa phát hành kỳ hạn dài để kéo dài danh mục nợ với kỳ hạn ngắn để tiết kiệm chi phí.
- Về điều hành lãi suất: Tiếp tục điều hành lãi suất phát hành theo hướng tiếp cận lãi suất thị trường đảm bảo duy trì sự ổn định của thị trường TPCP, phù hợp với định hướng điều hành lãi suất của NHNN.
- Thực hiện phát hành các sản phẩm mới như trái phiếu xanh, trái phiếu có lãi suất thả nổi,... phù hợp với tình hình thị trường; Phát hành hỗ trợ thanh khoản cho các nhà đầu tư với mục tiêu tăng cường thanh khoản cho thị trường, phát triển thị trường sơ cấp gắn với thị trường thứ cấp theo quy định tại Nghị định số 95/2018/NĐ-CP ngày 30/6/2018 của Chính phủ quy định về phát hành, đăng ký, lưu ký, niêm yết và giao dịch công cụ nợ của Chính phủ trên thị trường chứng khoán.
- Thực hiện tái cơ cấu nợ TPCP trong nước giai đoạn 2019-2021 thông qua việc tập trung phát hành TPCP có kỳ hạn dài; phát hành linh hoạt TPCP có kỳ thanh toán lãi đầu tiên dài/ngắn hơn 01 kỳ thanh toán chuẩn và thực hiện hoán đổi/mua lại TPCP để tránh đỉnh nợ, giảm sức ép về nghĩa vụ thanh toán trái phiếu đến hạn cho NSNN; thực hiện phát hành bổ sung để tăng quy mô mã trái phiếu, hình thành các mã trái phiếu chuẩn.
Với yêu cầu vốn cho giai đoạn 2016-2020 rất lớn, cùng với các mục tiêu mà Đảng và Nhà nước đề ra về tái cơ cấu lại NSNN và quản lý nợ công để đảm bảo nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững, công tác phát hành TPCP của KBNN bên cạnh yêu cầu huy động vốn đáp ứng nhu cầu đầu tư phát triển của NSNN, phải hướng tới các mục tiêu tạo thị trường tham chiếu chuẩn cho sự phát triển của thị trường trái phiếu nói chung, thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng, đóng góp tích cực trong việc phát triển kênh dẫn vốn hiệu quả của nền kinh tế, góp phần ổn định nền kinh tế vĩ mô - tài chính và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế bền vững của đất nước.
