ĐƯA ĐỒNG ĐỘI TRỞ VỀ
Bác sĩ Trần Văn Bản, từng là chiến sĩ quân y tại chiến trường Tây Ninh, là nhân vật chính trong Đi về miền đất lạnh, phát sóng 20h10 tối 22/7 trong khung giờ VTV đặc biệt. Từng 5 lần bị báo tử, một hôm ông đột ngột trở về làng xóm. Suốt mấy chục năm nay ông lặn lội đi tìm đồng đội, day dứt vì những lời như cứa vào tim “anh về đây rồi, còn con tôi đâu?”. Hành trình tìm hài cốt đồng đội không phải hiếm, nhưng hành trình của bác sĩ Bản có nhiều điều kỳ lạ, thú vị.
Đi về miền đất lạnh do Đặng Hồng Giang và Bùi Thị Hồng Điệp đồng đạo diễn. Đề tài do Đặng Hồng Giang theo đuổi từ năm 2017. Bác sĩ Trần Văn Bản từng kể lại hành trình đặc biệt của mình trong cuốn Tôi chết bắt đầu một thế giới sống, do Nguyễn Thị Ngọc Hải chấp bút. Tình cờ Đặng Hồng Giang nghe được chuyện bên lề rằng, bác sĩ Bản từng tìm và trao trả bộ hài cốt cho gia đình lính cộng hòa. Anh lân la trò chuyện và nhận được cái gật đầu của bác sĩ Bản.
Từng thành công với phim tài liệu độc lập ra rạp Lửa Thiện Nhân về “chú lính chì” Thiện Nhân, thường theo đuổi đề tài chuyện tử tế, Đặng Hồng Giang khá nhanh nhạy để theo chân bác sĩ Bản tìm ra những câu chuyện cảm động. Anh ấp ủ làm tiếp phim độc lập ra rạp, đeo đuổi sứ mệnh tìm lại hài cốt của cả trung đội cũ của bác sĩ Bản. Khởi quay từ 2017, nhưng mãi tới thời điểm này mới hoàn thành. Dù vậy, do khung thời gian chỉ hơn 30 phút không cho phép làm phim tài liệu điện ảnh, đạo diễn phải cất đi nhiều phần khá hay, chờ cơ hội khác.
“Đề tài đi tìm đồng đội không mới, nhưng tôi tin nhân vật đặc biệt với những câu chuyện kỳ lạ, xúc động làm nên sự khác biệt”, đạo diễn Hồng Điệp nói. Bác sĩ Bản tìm được rất nhiều ngôi mộ liệt sĩ suốt mấy chục năm qua. Không chỉ tìm lại được mộ bạn thân, trong khi trở lại chiến trường xưa, ông Bản còn thấy mộ của chính mình. Ông bị thương và mất tích, đồng đội tưởng ông đã chết nên lập bia mộ.
Điều đặc biệt mà những người làm phim theo đuổi còn ở chỗ, có lần ông Bản đào được hài cốt của một người lính cộng hòa, những người đi cùng thấy thế lấp lại. Riêng ông Bản cứ day dứt mãi. Nghĩa tử là nghĩa tận, ông Bản tìm cách nhờ người tìm địa chỉ cha mẹ của người lính kia. Thời bấy giờ, hành động của ông cũng bị nhiều người gièm pha “bất thường”. “Hình ảnh bác Bản dùng chiếc xe Cúp chở ông bố của người lính cộng hòa ôm bộ hài cốt gợi nhiều cảm xúc”, đạo diễn Hồng Điệp nói.
HAI PHÍA HÒA GIẢI
Bác sĩ Bản từng được một đoàn làm phim ở Nhật Bản tìm tới, một kíp làm phim của TPHCM đưa thành nhân vật trung tâm. Tuy thế, Đặng Hồng Giang bảo họ mới quan tâm chủ yếu tới yếu tố lạ về người cựu binh trở về từ cõi chết cùng hành trình đi tìm hài cốt. Điều thu hút anh hơn cả chính là câu chuyện và tinh thần hòa giải, hòa hợp dân tộc. Đó mới là thông điệp chính của Đi về miền đất lạnh.
Đạo diễn Đặng Hồng Giang (trái) và người thờ dép cao suTrong quá trình đi lại vùng tam giác sắt (Củ Chi-Tây Ninh-Bình Dương) tìm đồng đội, bác sĩ Trần Văn Bản tình cờ biết tới vợ chồng ông Út Châu. Họ thờ nhiều đôi dép cao su của lính cụ Hồ. Ông Châu từng bị bắt đi lính cộng hòa, sau tự tìm cách hủy hoại cánh tay bằng kíp nổ để được về quê cặm cụi làm ăn bên gia đình. “Sinh sống tại TPHCM gần 30 năm nay, nghe rất nhiều chuyện lính cộng hòa tìm cách hủy hoại thân thể để trốn đi lính, nhưng đây là lần đầu tiên tôi biết một người như thế. Ông chấp nhận lên hình chia sẻ câu chuyện ấy”, đạo diễn Hồng Giang nói.
Trong những đợt cuốc đất vỡ hoang, vợ chồng ông Út Châu tìm được ba lô, dép cao su và cả hài cốt của lính cụ Hồ. Nhiều chiếc dép cao su tìm thấy không biết chủ nhân là ai, ông Châu lại đem về thờ với niềm tin tâm linh riêng. Biết chuyện, ông Trần Văn Bản tìm tới với hy vọng tìm lại những đồng đội ở trung đội cũ. Trong một trận đánh ác liệt ở Trảng Bàng năm xưa, trung đội cũ gần 30 người, chủ yếu ở Hải Phòng quê ông, đều mất tích, tới nay chưa tìm thấy hài cốt. Suốt nhiều năm khoanh vùng, đào xới khu đất này nhưng ông Bản vẫn chưa hoàn thành tâm nguyện. Đó là điều đáng tiếc nhất của ông và ê kíp làm phim. Cái được lớn nhất với những người làm phim là thấm thía tinh thần nhân bản, lòng trắc ẩn và tinh thần hòa hợp.
Là đạo diễn thế hệ 8X nhưng Hồng Điệp tự nhận mình may mắn tiếp xúc, gặp gỡ với nhiều người lính cụ Hồ, thế hệ thanh niên xung phong. “Tôi nghĩ rằng, thế hệ của họ có một không hai. Sự lạc quan và tinh thần yêu nước khiến họ xứng đáng là anh hùng. Câu chuyện Đi về miền đất lạnh giúp cho các bạn trẻ có được những bài học trong cuộc sống. Mối hận thù, vết thương chiến tranh đau đớn là thế nhưng họ lại xoa dịu được bởi họ hiểu ý nghĩa quan trọng của hai tiếng hòa bình”, đạo diễn Hồng Điệp nói.
Tháng 7 về lại day dứt với nỗi đau hàng nghìn người con còn nằm lại đất lạnh. Đi về miền đất lạnh không chỉ là phim mang tính kỷ niệm, ở đó người xem nhìn ra tinh thần lớn hơn về sự hòa giải. Đặng Hồng Giang cho rằng, thông điệp về hòa giải dân tộc trong tác phẩm được thể hiện rõ nhất qua những câu chuyện của bác sĩ Bản hay của vợ chồng ông Út Châu. Sự chia cắt tình cảm, văn hóa vùng miền chưa thể được hàn gắn hoàn toàn, nhưng mỗi con người như ông Bản, ông Châu có nghĩa cử riêng để xích lại gần nhau.
Về tựa phim Đi về miền đất lạnh, các nhà làm phim giải thích xuất phát từ chia sẻ của bác sĩ Trần Văn Bản: Khi biết ở đâu còn đồng đội nằm mà chưa tìm được hài cốt các anh thì cảm giác đất đó lạnh lẽo lắm. Nhưng khi tìm được rồi thì đất ấm trở lại liền. Và tức là ở đâu còn đất lạnh tức là còn liệt sĩ đồng đội đang nằm, sẽ còn đi, còn tìm kiếm cho đất, cho lòng người, tình người ấm lên.
Đi về miền đất lạnh do Đạo diễn Đặng Hồng Giang đề xuất hợp tác với Trung tâm Phim Tài liệu và Phóng sự của Đài THVN, và đạo diễn Bùi Thị Hồng Điệp được giao phối hợp sản xuất.
