Bài phát biểu đầu tiên của Tổng thống Mỹ Joe Biden trước các lãnh đạo thế giới dự kiến sẽ nhấn mạnh sự kiện “khép lại chương lịch sử 20 năm chiến tranh” và mở ra kỷ nguyên ngoại giao chuyên sâu.
Lần này, ông Biden sẽ phải đối diện với thái độ thù địch từ Trung Quốc, mâu thuẫn nghiêm trọng với Pháp và sự chỉ trích từ nhiều quốc gia thành viên LHQ sau những bất đồng vì Israel, cuộc rút quân trong hỗn loạn khỏi Afghanistan, và thoả thuận tàu ngầm với Úc khiến cả đối thủ và đồng minh ngỡ ngàng.
Nhà Trắng coi bài phát biểu của Tổng thống Biden trước Đại hội đồng LHQ là cơ hội để Mỹ lấy lại vai trò dẫn dắt toàn cầu và thuyết phục các quốc gia thành viên LHQ rằng “Mỹ đã trở lại”, như ông Biden hứa khi bắt đầu nhiệm kỳ.
Sau bài phát biểu sẽ là một tuần gặp gỡ song phương, một hội nghị thượng đỉnh về COVID-19 do Mỹ chủ trì vào ngày 22/9 nhằm huy động thêm tiền cho hoạt động phân phối vắc-xin toàn cầu, một cuộc gặp với các lãnh đạo “Bộ tứ” cũng vào ngày 22/9, và một cuộc họp của Hội đồng bảo an LHQ về an ninh khí hậu vào ngày 23/9.
“Đây sẽ là một tuần quan trọng và mang lại nhiều kết quả đối với Tổng thống Biden và vai trò lãnh đạo của ông trên trường quốc tế”, một quan chức cấp cao của chính quyền Mỹ khẳng định.
Quan chức này cho biết, bài phát biểu ngày 21/9 của nhà lãnh đạo Mỹ sẽ “tập trung vào sự kiện kết thúc 20 năm chiến tranh ở Afghanistan, mở ra chương mới của ngoại giao tăng cường, bằng cách tập hợp các đồng minh, đối tác và thể chế để đối phó với những thách thức lớn của thời đại chúng ta”.
Tuy nhiên, ông Biden đến New York chỉ vài ngày sau khi công bố thành lập một liên minh an ninh ba bên với Úc và Anh, nhằm giúp Canberra chế tạo đội tàu ngầm chạy bằng nhiên liệu hạt nhân.
Thông báo này càng đẩy căng thẳng giữa Mỹ với Trung Quốc lên cao, đồng thời khiến Pháp nổi giận vì bị gạt ra rìa.
Quan chức Mỹ cho biết, trong bài phát biểu, Tổng thống Biden sẽ khẳng định ông muốn tránh một cuộc Chiến tranh Lạnh mới để khiến thế giới bị phân chia theo nhóm.
“Tôi tin rằng chúng ta cần tránh một cuộc Chiến tranh Lạnh mới, vì Chiến tranh Lạnh cũ dễ quản lý hơn nhiều. Nó rất rõ ràng. Còn bây giờ mọi thứ phức tạp hơn” - Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres.
“Ông ấy tin vào sự cạnh tranh mạnh mẽ và có nguyên tắc để không dẫn đến xung đột”, quan chức Mỹ cho biết.
Tuy nhiên, trước tuần lễ thượng đỉnh của Đại hội đồng, Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres bày tỏ lo ngại rằng cạnh tranh Mỹ - Trung đang chặn đứng tiến triển trong những vấn đề cấp bách toàn cầu.
Ông Guterres nói với CNN rằng những nỗ lực của đặc phái viên khí hậu Mỹ John Kerry nhằm đạt được thoả thuận với Trung Quốc “phần lớn đã thất bại vì Trung Quốc nói họ không thể hợp tác về khí hậu hay bất kỳ điều gì”.
“Tôi tin rằng chúng ta cần tránh một cuộc Chiến tranh Lạnh mới, vì Chiến tranh Lạnh cũ dễ quản lý hơn nhiều. Nó rất rõ ràng. Còn bây giờ mọi thứ phức tạp hơn”, ông Guterres nói.
Ông Biden bắt đầu tuần họp của LHQ với một gánh nặng nữa. Pháp vẫn giận dữ sau bất ngờ với sự ra đời của liên minh AUKUS và cảnh báo sẽ có thêm những hệ luỵ ngoại giao khác.
Ngày 20/9, ông Biden cố dàn xếp một cuộc điện đàm với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, và Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đang tìm cơ hội gặp người đồng cấp Jean-Yves Le Drian tại New York, nhưng phía Pháp chưa đồng ý.
Bộ Ngoại giao Mỹ nói rằng lịch trình của ông Blinken và ông Le Drian rất “năng động”, nhưng vài giờ sau đó, Ngoại trưởng Pháp khẳng định rõ rằng ông không có kế hoạch gặp đồng cấp Mỹ trước khi cuộc điện đàm của hai lãnh đạo Biden và Macron diễn ra.
“Tôi không có ý định gặp Ngoại trưởng Blinken, dù tôi có thể nhìn thấy ông ấy chỗ này chỗ kia ở hành lang", ông Le Drian nói. Ngoại trưởng Pháp nhấn mạnh AUKUS không chỉ vì một thoả thuận tàu ngầm và sự phá vỡ lòng tin khi các bên giữ kín thoả thuận với Pháp, mà còn là tương lai của chủ nghĩa đa phương và chiến lược ở Ấn Độ - Thái Bình Dương.
“Chúng tôi coi cách làm này mang tính chất đối đầu với Trung Quốc”, ông Le Drian nói với báo giới tại New York. Ông cho biết cách tiếp cận của châu Âu sẽ mang nhiều sắc thái hơn và cần được tính đến.
Richard Gowan, giám đốc Nhóm khủng hoảng quốc tế của LHQ, nói rằng mâu thuẫn vì AUKUS “phù hợp với cách mọi người nói về ông Biden, rằng ông ấy nói về trò chơi đa phương, nhưng khi xử lý nhiều vấn đề, ông ấy vẫn đưa Mỹ lên trên hết”.
Hồi tháng 5, Mỹ ngăn Hội đồng Bảo an LHQ ra tuyên bố kêu gọi chấm dứt bạo lực giữa Israel – Palestine, khi Israel đang triển khai chiến dịch ném bom nhằm vào lực lượng Hamas ở Gaza, gây thương vong lớn cho dân thường.
Sherine Tadros, giám đốc văn phòng New York của tổ chức Ân xá quốc tế, cho rằng ông Biden sẽ hưởng lợi khi mọi người so sánh với người tiền nhiệm Donald Trump, một người công khai chỉ trích LHQ.
“Ngưỡng bây giờ đã hạ thấp…Khi nhìn vào Afghanistan, vào cuộc chiến Gaza, LHQ đã bị chính quyền Biden bỏ qua và coi như kế hoạch B”, Tadros nói.
Trong điều kiện bình thường, ông Biden có thể dễ dàng trò chuyện để xoa dịu các lãnh đạo thế giới, nhưng tình hình COVID-19 và các quy định phòng dịch khiến những trao đổi đó bị hạn chế.
Ông Biden chỉ có lịch gặp song phương với Thủ tướng Úc Scott Morrison tại New York trong ngày 21/9 rồi trở lại Washington để gặp Thủ tướng Anh Boris Johnson.