Hôm qua, 30 nước thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) gặp nhau tại thủ đô Brussels của Bỉ để thảo luận về các bước tiếp theo của liên minh tại Ukraine. Các nỗ lực ngoại giao đã thất bại trong việc chấm dứt tình trạng hỗn loạn ở Ukraine, 8 ngày sau khi Tổng thống Nga Vladimir Putin ra lệnh thực hiện chiến dịch quân sự đặc biệt ở nước này.
Tình hình ở Ukraine dường như sẽ không sớm được cải thiện. Một đoàn xe Nga dài 64 km đang hướng đến thủ đô Kiev, quân Nga đã chiếm giữ một số khu vực chiến lược quan trọng khác. Phía Nga đã giành quyền kiểm soát nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia ở tỉnh Zaporizhzhia (nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu) và đang tiến tới nhà máy điện hạt nhân Yuzhnoukrainsk ở tỉnh Mykolaiv (nhà máy điện hạt nhân lớn thứ hai Ukraine).
Bất chấp tình hình ảm đạm trên thực tế, NATO không sẵn sàng tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột, bao gồm việc thiết lập vùng cấm bay. Hôm qua, Tổng thư ký NATO, ông Jens Stoltenberg, cho biết, liên minh hiện không xem xét áp đặt một khu vực cấm bay trên lãnh thổ Ukraine.
“Chúng tôi đã nhất trí rằng, chúng tôi không nên để máy bay NATO hoạt động trên không phận Ukraine, không nên để quân NATO trên lãnh thổ Ukraine”, ông Stoltenberg nói.
Đêm 4/3, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky viết trên Facebook: “Chúng tôi tin rằng các nước NATO đã tạo ra một câu chuyện kể rằng việc đóng cửa bầu trời Ukraine sẽ kích động sự tấn công trực tiếp của Nga đối với NATO. Đây là sự tự thôi miên của những người yếu đuối, bất an bên trong dù thực tế họ sở hữu vũ khí mạnh hơn chúng tôi gấp nhiều lần”.
NATO hôm 4/3 quyết định không thiết lập vùng cấm bay ở Ukraine. Ảnh: Reuters.
NATO là gì?
NATO là một nhóm gồm 30 quốc gia Bắc Mỹ và châu Âu. Theo NATO, mục đích của liên minh này là “đảm bảo tự do và an ninh của các thành viên thông qua các phương tiện chính trị và quân sự”.
NATO được thành lập năm 1949 để đối phó sự bắt đầu của Chiến tranh Lạnh. Mục đích ban đầu của liên minh là bảo vệ phương Tây khỏi mối đe dọa do Liên Xô gây ra. Từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, nhiều quốc gia thuộc Liên Xô cũ đã gia nhập NATO, khiến Tổng thống Nga Vladimir Putin khó chịu.
Trở thành thành viên NATO có nghĩa là gì?
Là một phần của NATO có nghĩa là đóng vai trò tích cực trong các cuộc thảo luận hằng ngày về các vấn đề an ninh và quốc phòng ảnh hưởng đến liên minh. Điều này có thể bao gồm từ các biện pháp chiến lược để chống lại chiến tranh mạng đến chuyển quân trong biên giới của NATO để bảo vệ các thành viên khác, như đã xảy ra trong cuộc khủng hoảng Ukraine hiện nay.
Các thành viên NATO mỗi năm phải chi 2% GDP của mình cho quốc phòng, mặc dù rất ít thành viên thực hiện trong những năm gần đây. Khía cạnh nổi tiếng nhất của NATO là Điều 5 của hiệp ước. Đó là “một cuộc tấn công chống lại một đồng minh được coi là một cuộc tấn công chống lại tất cả các đồng minh”.
Điều 5 chỉ từng được áp dụng một lần, để đáp lại vụ khủng bố ngày 11/9/2001 nhằm vào Mỹ. Tuy nhiên, NATO có thể thực hiện các biện pháp phòng vệ tập thể mà không cần viện dẫn Điều 5, đồng thời chỉ ra rằng họ đã làm điều này sau vụ Nga tấn công Ukraine.
Vùng cấm bay là gì?
Vùng cấm bay là khu vực mà một số máy bay không thể bay vì một số lý do. Trong bối cảnh xung đột như ở Ukraine, nó có thể có nghĩa là một khu vực mà máy bay Nga không được phép bay, để ngăn chúng thực hiện các cuộc không kích nhằm vào Ukraine.
NATO đã áp đặt vùng cấm bay ở các nước không phải là thành viên trước đây, bao gồm Bosnia và Libya. Tuy nhiên, đó luôn là một động thái gây tranh cãi vì nó có nghĩa là tham gia một nửa vào một cuộc xung đột, không có đầy đủ lực lượng trên bộ.
Máy bay chiến đấu của Nga. Ảnh: EPA-EFE.
Điều gì sẽ xảy ra nếu NATO áp đặt vùng cấm bay?
Vấn đề với các khu vực cấm bay quân sự là chúng phải được thực thi bằng sức mạnh quân sự. Nếu một máy bay Nga bay vào vùng cấm bay của NATO, thì lực lượng NATO sẽ phải có hành động chống lại máy bay đó. Các biện pháp đó có thể bao gồm bắn máy bay từ trên trời.
Trong mắt Nga, đó sẽ là một hành động gây chiến của NATO và có khả năng làm leo thang xung đột.
Tại sao NATO không áp đặt vùng cấm bay?
Máy bay ném bom Mỹ tới Đức, Romania
Hôm qua, máy bay ném bom B-52 Stratofortress của Mỹ bay qua sườn phía đông của NATO, tập trận với quân đội Đức và Romania. Các máy bay ném bom chiến lược lớn nhất của Không quân Mỹ đã cất cánh từ RAF Fairford, một căn cứ của Lực lượng Không quân Hoàng gia Anh, và tiến hành huấn luyện nhiệm vụ hỗ trợ và tích hợp, theo một tuyên bố từ Lực lượng Không quân Mỹ ở châu Âu. Sau đó, các máy bay B-52 bay đến Romania, tham gia huấn luyện yểm trợ trên không trong khuôn khổ các nhiệm vụ của lực lượng đặc nhiệm máy bay ném bom. Chuyến bay qua không phận Romania đã đưa các máy bay ném bom Mỹ vào ngay rìa các nước NATO, tiếp giáp với vùng không phận Ukraine, nơi không quân Nga đang cố gắng thiết lập uy thế trên không.
Cả Ukraine và Nga đều không phải là thành viên của NATO. Tổng thống Putin rõ ràng coi NATO là mối đe dọa trực tiếp đối với quyền lực của mình và gần đây chỉ trích sự bành trướng của khối này đối với Nga. Do đó, NATO cực kỳ miễn cưỡng tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột ở Ukraine với một cường quốc hạt nhân là Nga.
Dù NATO ủng hộ sự phản kháng của Ukraine và phản đối Nga tấn công nước này, nhưng liên minh không chuẩn bị để làm bất cứ điều gì có thể được coi là một hành động chiến tranh trực tiếp với Nga và có nguy cơ leo thang có thể dẫn đến việc sử dụng vũ khí hạt nhân.
Tại sao Nga cảm thấy bị NATO đe dọa?
Tổng thống Putin từ lâu tin rằng Nga đã có một thỏa thuận tồi tệ sau khi Liên Xô tan rã - điều mà ông gọi là “thảm họa địa chính trị lớn nhất trong thế kỷ 20”. Ông phàn nàn rằng NATO, theo thời gian, đã mở rộng biên giới của mình bằng cách kết nạp các nước Đông Âu từng là một phần của Liên Xô - có nghĩa là Nga hiện có chung đường biên giới trên bộ với liên minh quân sự lớn nhất thế giới.
Gần đây nhất là vào tháng 2, Tổng thống Nga yêu cầu NATO thu hẹp phạm vi, trở lại mốc biên giới của năm 1997, trước khi các quốc gia Baltic gồm Latvia, Lithuania và Estonia (Lithuania và Estonia có biên giới với Nga) gia nhập liên minh.
Các thành viên NATO. Đồ họa: CNN.