Văn bản của UBND quận Thanh Xuân được nói là dựa vào báo cáo của Công ty bóng đèn phích nước Rạng Đông (Cty Rạng Đông). Ngoài việc “nói lấp lửng” sử dụng amalgam thay thế thủy ngân lỏng trước đây và đưa vào sử dụng từ năm 2016, báo cáo còn nêu: “Ngay từ ngày 29/8, tất cả cán bộ, công nhân viên tham gia chữa cháy từ ngay sau khi đám cháy được dập tắt đã đến công ty dọn dẹp và chuẩn bị cho sản xuất, sức khỏe ổn định. Ngày 30/8/2019, các xưởng sản xuất của công ty trở lại sản xuất bình thường”.
Tuy nhiên, Tổng cục Môi trường, trong thông tin mới nhất cho biết: “Qua kiểm tra thực tế của Tổng cục Môi trường ngày 31/8/2019 cùng với quá trình đấu tranh với lãnh đạo Công ty, Công ty mới thừa nhận toàn bộ 480.000 bóng đèn huỳnh quang bị cháy sử dụng thủy ngân lỏng”. Thủy ngân lỏng có độc tính cao hơn amalgam, dù amalgam là hỗn hợp thủy ngân với chất khác.
Theo các tài liệu khoa học, việc sử dụng amalgam trong đèn huỳnh quang giúp mở rộng nhiệt độ hoạt động của bóng đèn, ổn định áp suất hơi thủy ngân khi nhiệt độ bóng đèn tăng. Tuy nhiên đèn chỉ đạt được hơn 90% sản lượng ánh sáng trong phạm vi nhiệt độ rộng hơn so với huỳnh quang tiêu chuẩn.
Ngoài việc thiêu rụi 480.000 bóng đèn huỳnh quang có chứa thủy ngân lỏng, theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, vụ cháy cũng thiêu hủy 1.600.000 bóng đèn compact, mỗi bóng chứa khoảng 2,5-3,5 mg thủy ngân. Ngoài ra còn có 2 triệu bóng đèn tròn công suất thấp dùng sợi đốt vonfram, nguyên liệu và một số loại hóa chất độc hại. Các nhà khoa học của Tổng cục Môi trường ước tính, lượng thủy ngân phát tán ra ngoài môi trường do sự cố cháy nổ là 15,1 kg đến 27,2 kg.
Thủy ngân không vượt chuẩn - vẫn phải cảnh báo
Trong thông báo mới nhất, Tổng cục Môi trường cho biết, chỉ có 1/12 mẫu không khí có nồng độ thủy ngân vượt quy chuẩn của Việt Nam 1,02 lần (giá trị đo trung bình 24 giờ). Mẫu không khí này lấy tại vị trí trong nhà kho đã bị cháy, sập mái, thông với môi trường không khí bên ngoài. So với tiêu chuẩn khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và tiêu chuẩn của Cơ quan đặc trách về các chất độc hại và theo dõi bệnh tật của Mỹ (ATSDR) thì kết quả này vượt 1,532 lần ngưỡng rủi ro ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
Các mẫu không khí còn lại tại các vị trí trước cửa trạm oxy bên trong Công ty, phía bên ngoài tường khu nhà kho bị cháy cạnh khu dân cư 342 Khương Đình, cách Công ty 200m, 500m và 1.000 m có dư lượng thủy ngân trong không khí bảo đảm chất lượng môi trường không khí xung quanh theo quy chuẩn Việt Nam và tiêu chuẩn khuyến cáo của WHO, ATDSR.
Tuy nhiên, theo Tổng cục Môi trường, các kết quả quan trắc nêu trên chỉ phản ánh hiện trạng môi trường sau 2 - 5 ngày xảy ra sự cố cháy nổ. Trong quá trình cháy, hầu hết lượng thủy ngân trong các bóng đèn đã phát tán ra môi trường cùng với khói và khí thải của đám cháy độc hại gây ô nhiễm môi trường xung quanh. Theo dữ liệu khí tượng thủy văn và mô hình lan truyền ô nhiễm, ước tính phạm vi phát tán tối đa của khói thải khoảng 1,5 km, phạm vi ô nhiễm khoảng 200m tính từ tường rào của Công ty và theo hướng gió có thể ảnh hưởng đến khoảng cách 500m.
Báo cáo của Tổng cục Môi trường nêu, kết quả quan trắc môi trường không khí xung quanh ngoài hàng rào Công ty cho thấy mặc dù hàm lượng thủy ngân không vượt tiêu chuẩn, quy chuẩn nhưng cũng đã xác định được hàm lượng đáng kể (thời điểm quan trắc, trời mới mưa, mát với nhiệt độ thấp). Thủy ngân có đặc tính tồn tại ở dạng lỏng, không tan trong nước, rất nặng và dễ sa lắng, dễ bốc hơi ngay cả ở nhiệt độ thường và có thể còn nằm lại trên các mái nhà, cây cối, trên các bề mặt và các vật dụng lưu chứa hở, nên có nguy cơ gây ô nhiễm trở lại môi trường.
Tổng cục Môi trường giữ nguyên cảnh báo
Người dân trong bán kính 500 m tính từ hàng rào của Công ty cần thực hiện các biện pháp như phun rửa mái nhà, tẩy rửa tường, sàn nhà và các đồ gia dụng, vệ sinh cá nhân theo khuyến cáo của cơ quan chức năng, thau rửa các bể chứa nước hở. Đối với người dân sống trong bán kính 200m tính từ hàng rào Công ty cần đi khám sức khỏe định kỳ. Đối với người dân trong bán kính từ 200m - 500m tính từ hàng rào Công ty cần đi khám khi có dấu hiệu ngộ độc thủy ngân.