Cũng là trái lẽ thường, mọi năm thời gian này thời tiết đáng ra phải nằm trong câu ca dao: Lúa chiêm lấp ló đầu bờ/Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên.
Tiếng sấm tháng ba. Sau sấm là những cơn mưa rào đầu mùa đổ nước trắng phau mát như thạch rau câu. Nước mưa sau tiếng sấm hiệu lệnh thôi thúc cây lúa tưng bừng phân nhánh nở nang. Cánh đồng một màu xanh rờn, lá lúa dập dìu sóng trong cơn gió nồm nam đầu mùa đầy hơi mát. Trên mặt ruộng từng đàn én đảo như thoi, là là sát mặt lúa để đớp những con rầy con bọ.
Thường đến cữ này người ta làm cỏ đợt một cho lúa. Chiếc cào răng sắt chà quanh gốc lúa làm đứt một phần rễ để nhắc cây lúa đã đến mùa sinh sản, đừng mải chơi buông rễ hút màu mãi sẽ thành cây lúa lốp. Cho nên tháng ba khi mùa hoa gạo tàn và gốc lúa được làm cỏ đợt một cũng là lúc lúa chuẩn bị đứng cái làm đòng. Những phôi đòng nhỏ nhoi xuất hiện làm cho gốc nhánh lúa ra, gọi là có cứt gián, cũng là lúc trời sang cái nóng hè.
Nhưng năm nay trời rét ngặt đáo đi đáo lại vào lúc giao mùa vụ đông-xuân bằng những cơn gió mùa đông bắc trái vụ khiến cây lúa điêu đứng. Tháng ba rồi mà lúa còn như rảnh mạ, cao chưa nổi mười phân, vàng ượt và gầy guộc, nếu có mưa rào cũng chưa thể tung tăng để phổng phao.
Biến đổi khí hậu như người đàn bà bước vào trung niên, dấm dẳn khó tính bất thường làm cây lúa ngơ ngác chẳng biết vị thế của mình ở đâu, khắc khoải như nỗi khắc khoải của nông phu. Khoa nông học hình như còn đứng ngoài lề, chẳng biết là thờ ơ hay bó tay trước căn bệnh thời tiết đang có chiều hướng xấu, nên nhà nông cứ phải trông vào may rủi. Những kinh nghiệm đúc kết bằng ca dao chẳng giúp được gì.
Tháng ba năm nay, nước Nhật động đất sóng thần, tai nạn điện hạt nhân, Bắc Phi nổi giận, hỗn chiến. Ở ta, tháng ba cái rét lê thê giữ chân cây lúa, đồng tiền lạm phát, giá cả tăng vọt làm hạt thóc bé đi, miếng ăn nhỏ lại, cuộc sống trở nên vàng vọt, giống như cây mạ ngơ ngác khi mùa hè sát sạt mà chưa kịp qua tuổi vị thành niên.
Chờ!
Bài & minh họa: Đỗ Đức