Khác biệt của BHXH
Tại nhiều quốc gia có kinh tế phát triển, nền công nghiệp hiện đại hóa ở mức tiên tiến nhất, kinh tế thị trường được xây dựng hoàn chỉnh, vận hành với đầy đủ các quy luật vốn có. Câu hỏi đặt ra, liệu người dân ở các nước họ có so sánh như cách một số người trong chúng ta đã làm? Ở các nước đó, với một loạt tên tuổi lớn trong bảo hiểm thương mại, bảo hiểm nhân thọ; với hệ thống ngân hàng thương mại quy mô lớn, nhưng tại sao chính sách BHXH vẫn được các quốc gia duy trì một cách bền vững và luôn coi đây là chính sách quan trọng Nhà nước phải duy trì thực hiện, bên cạnh hệ thống bảo hiểm tư nhân, thương mại. Quan trọng hơn, lương hưu nhận từ BHXH vẫn là nguồn thu nhập cơ bản với mọi người già ở các quốc gia phát triển; nguồn thu từ bảo hiểm thương mại hay tiền tiết kiệm từ ngân hàng chưa bao giờ đủ để duy trì an sinh cho cả cộng đồng ở mọi quốc gia.
Phải khẳng định các tính toán cho rằng việc tham gia BHXH để hưởng lương hưu mang lại quyền lợi khi về hưu thấp hơn quyền lợi khi họ gửi tiết kiệm hoặc tham gia bảo hiểm nhân thọ trong 20 năm là hoàn toàn sai lầm. Bởi lẽ giữa BHXH và gửi tiết kiệm hay mua bảo hiểm nhân thọ có sự khác biệt rất lớn.
Khác biệt lớn nhất là ở mục đích: BHXH là loại hình bảo hiểm phi lợi nhuận và quỹ BHXH được Nhà nước bảo hộ. Tức BHXH không bị phá sản, còn các ngân hàng hoạt động nhằm mục đích sinh lời, là nghề kinh doanh có lời nhất và cũng có thể bị phá sản, trong trường hợp phá sản tiền gửi tiết kiệm có thể mất trắng.
Khi gửi tiết kiệm, người tham gia được hưởng một khoản tiền lãi theo kỳ hạn của tiền gửi, sau thời gian khoảng 20 - 30 năm giá trị của khoản tiền gốc còn lại rất ít. Ðây là điều ngược lại với BHXH, khi tiền đóng BHXH được trả lại bằng việc điều chỉnh tăng theo chỉ giá tiêu dùng (CPI) qua từng năm và trở thành căn cứ để tính lương hưu. Trong thời gian tham gia BHXH, khi chết thời gian đã đóng BHXH đều được ghi nhận để tính hưởng chế độ tử tuất.
Khi đã hưởng lương hưu thì mức lương hưu được điều chỉnh định kỳ theo chỉ số giá tiêu dùng và mức tăng trưởng kinh tế. Trong thực tế, gần như hàng năm Nhà nước đều điều chỉnh tăng lương hưu. Chỉ tính riêng giai đoạn 2003 đến nay, Chính phủ nhiều lần điều chỉnh lương hưu với mức tăng từ 7,5 đến 9,3 lần (tùy theo nhóm đối tượng) so với mức lương hưu năm 2002. Ngoài ra, trong toàn bộ thời gian hưởng lương hưu người lao động được Quỹ BHXH trả kinh phí để cấp thẻ BHYT và được hưởng các quyền lợi về khám, chữa bệnh bình đẳng với mọi người khác mà không phụ thuộc vào mức phí tham gia, loại bệnh... Khi người hưởng lương hưu qua đời, người lo mai táng còn được hưởng trợ cấp mai táng, thân nhân được hưởng chế độ tử tuất (trợ cấp hàng tháng hoặc một lần). Ðây là ưu điểm vượt trội của BHXH. Ðối với gửi tiết kiệm thì số tiền lãi là mức xác định và giá trị của khoản tiền lãi sẽ ngày càng thấp do tác động của yếu tố trượt giá (lạm phát).
Lợi ích nhìn thấy được từ BHXH
Ðể so sánh lợi ích từ việc tham gia BHXH, chúng ta thử tính số tiền đóng BHXH tự nguyện và gửi tiền tiết kiệm: Nếu đóng BHXH và gửi tiết kiệm 20 năm tính từ năm 2008 (là năm đầu tiên thực hiện BHXH tự nguyện), với số tiền gửi tiết kiệm bằng số tiền đóng BHXH duy trì trong suốt 20 năm. Số tiền đóng BHXH được tính bằng tỷ lệ % theo quy định của từng thời kỳ, tính trên số tiền người tham gia lựa chọn làm căn cứ đóng BHXH là 5 triệu đồng.
Lãi suất tiết kiệm là 7%/năm, tính theo lãi gộp qua từng năm; chỉ số điều chỉnh tiền đóng BHXH theo chỉ số giá tiêu dùng 5%/năm tính từ năm thứ nhất (chỉ số giá tiêu dùng tăng bình quân 8,1%/năm từ năm 2008 đến nay).
Người tham gia hưởng lương hưu từ năm 2028 khi đủ 55 tuổi đối với nữ, tỷ lệ % hưởng lương hưu theo quy định là 55% (nam giới đủ 60 tuổi, tỷ lệ là 45%); Mức điều chỉnh lương hưu bình quân tăng 7%/năm (lấy thấp hơn mức tăng thấp nhất kể từ năm 1993 - 2017); Kỳ vọng sống sau tuổi nghỉ hưu là 20 năm; Mức lương cơ sở tại thời điểm năm 2048 là 10 triệu đồng, tăng 8,27%/năm (từ năm 2008 đến tháng 6/2017 mức tăng lương cơ sở bình quân 13,7%/năm); Trợ cấp tuất một lần bằng 3 tháng lương hưu tại thời điểm chết (mức thấp nhất theo quy định).
Với mức hưởng lương hưu được tính theo quy định hiện hành, chúng ta có kết quả: Cùng với số tiền đầu tư là 249,6 triệu đồng (cho 20 năm), nhưng tham gia BHXH tự nguyện thì được hưởng an sinh xã hội trọn đời, với tổng số tiền được hưởng là trên 2,160 tỷ đồng đối với nữ và trên 1,786 tỷ đồng với nam. Con số này cao hơn gửi tiết kiệm hơn 973 triệu đồng (đối với nữ) và trên 598 triệu đồng (với nam).