Di tích khảo cổ học quốc gia hang Đồng Trương nằm ở xã Hội Sơn (huyện Anh Sơn, Nghệ An). Di tích là một hang trong núi đá vôi Kim Nhan nằm giáp quốc lộ 7. Hang có cấu tạo hàm ếch với chiều cao khoảng 15 m, cửa hang rộng 15 m, nền hang rộng chừng 200 m2 khá bằng phẳng. Cách hang khoảng 30 m có một dòng suối nước chảy quanh năm mát lạnh.
Di tích khảo cổ học quốc gia hang Đồng Trương được đánh giá là di tích hiếm có ở Việt Nam và cả Đông Nam Á.
Năm 2003, một người dân ở xã Hội Sơn vào hang Đồng Trương, phát hiện một cục đá có hình dáng giống chiếc rìu nên trình báo lên chính quyền địa phương. Một năm sau, Viện Khảo cổ học và Bảo tàng tỉnh Nghệ An tổ chức khai quật và phát hiện hàng nghìn di vật đồ đá, đồng, sắt, đất nung, xương động vật, vỏ ốc và nhiều dấu tích cho thấy sự xuất hiện của con người tiền sử, sơ sử thuộc văn hóa Hòa Bình và văn hóa Đông Sơn.
Quá trình khai quật hang Đồng Trương, các nhà khảo cổ học cũng phát hiện 10 ngôi mộ táng được chôn theo hình bó gối với niên đại từ 10 đến 12 nghìn năm. Ngoài ra, các chuyên gia còn phát hiện thêm nhiều đồ đồng, kim khí, đồ gốm. Các hiện vật quan trọng sau đó được đưa ra khỏi hang để phục vụ công tác nghiên cứu.
Cửa vào di tích khảo cổ học hang Đồng Trương rậm rạp cây cối.
Tháng 5/2017, di chỉ khảo cổ Đồng Trương được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là di tích quốc gia. Di chỉ khảo cổ này cũng được đánh giá là di tích hiếm có ở Việt Nam và cả Đông Nam Á. Hang được xác định là nơi cư ngụ lý tưởng của nhiều thế hệ người Việt cổ sinh sống vì phát hiện nhiều đồ vật khác nhau từ đá đến kim khí, đồng, gốm và thủy tinh. Con người cư trú lâu nhất được xác định hơn 10.000 năm trước và gần nhất khoảng 2.000 năm trước.
Với ý nghĩa lớn, hang Đồng Trương từng được kỳ vọng là địa điểm phát triển văn hóa, lịch sử, thu hút du khách, chuyên gia đến tham quan, nghiên cứu cũng như du lịch. Tuy nhiên, di chỉ khảo cổ đang được bảo vệ khá sơ sài và đứng trước nguy cơ hoang phế.
Hang rộng khoảng 200 m2 có nền bằng phẳng nhưng được bảo quản sơ sài với dãy cột và hàng dây thép đã hoen gỉ.
Ghi nhận của PV, di tích khảo cổ hiện nay là hang đá hoang vu. Phía ngoài giáp quốc lộ 7 có một tấm biển tên đang xuống cấp. Ở cửa ra vào hang có hàng rào sắt và dây thép bảo vệ nhưng đã hoen gỉ. Bảng chỉ dẫn cũ kỹ được đặt ở vách đá.
Bên trong hang có nhiều chỗ bị đào xới, nhiều khu vực vỏ sò trồi lên khỏi mặt đất. Trước hang có bãi cỏ rộng lớn, người dân thường đưa trâu bò đến chăn thả.
Nhiều khu vực đất bị đào xới, vỏ ốc sò trồi lên khỏi mặt đất.
Ngày 8/5, trao đổi với PV, ông Lê Đức Thọ - Chủ tịch UBND xã Hội Sơn cho biết hàng năm xã có thuê một người để trông coi, ngăn người dân và trâu bò xâm hại đến di tích. Thỉnh thoảng xã cũng huy động lực lượng phát quang cây cỏ để tạo cảnh quan xung quanh di tích này.
Chủ tịch xã Hội Sơn cho biết thêm, hiện xã xây dựng dự toán gửi cho huyện về phương án bảo tồn. Trước mắt xã mong muốn được xây dựng hệ thống tường rào để ngăn người dân và trâu bò xâm hại đến di tích.
Di tích đang đứng trước nguy cơ hoang tàn.
Bà Phan Thị Anh - Trưởng phòng Quản lý di sản (Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Nghệ An) cho biết hiện nay đơn vị chưa có kế hoạch tu bổ, tôn tạo hang Đồng Trương. Việc tôn tạo hang Đồng Trương gặp nhiều khó khăn, bởi đây là di chỉ khảo cổ. Nếu tu bổ mà không có chuyên gia góp ý thì rất dễ làm thay đổi hiện trạng, mất các tầng địa chất của di tích. Vì vậy cần được khảo sát kỹ lưỡng.