Đất chật, người đông
Đang tiết Thanh minh, nhiều gia đình đi thăm mộ đầu năm ở nghĩa trang Yên Kỳ, Bất Bạt.
Qua thị xã Sơn Tây vài cây số, đường đông dần, rồi ô tô nối ô tô cho tới tận bãi đỗ xe của nghĩa trang. Chưa đến nỗi tắc đường, nhưng trong nghĩa trang đã kẹt cứng các loại xe 4 chỗ, 7 chỗ, ô tô lớn hơn kiên quyết không cho vào.
Chúng tôi đành chia nhau bưng xách đồ lễ, hương hoa. Trong tiết tháng ba, vào các ngày thứ bảy, chủ nhật, Hà Nội vắng hoe. Thì ra, một trong những điểm đến của người Hà Nội là ở đây.
Những ngày “đẹp”, có tới vài ngàn người tụ về. Nghĩa trang rộng 40 ha với gần 100.000 mộ có danh và 20.000 mộ vô danh đã cải táng.
Những người Hà Nội nhiều thế hệ đang an giấc ngàn thu xếp hàng hàng lớp lớp trên các ngọn đồi, đủ các màu đỏ đen trắng hồng lấp lánh trong nắng quái.
Bây giờ, Nghĩa trang Yên Kỳ như đô thị mới của người Hà Nội quá cố vậy. Là bởi, trong quá trình xây dựng và mở rộng thành phố, vài nghĩa trang nhỏ phải di dời, một số mộ quá lâu, không có chủ cũng được chính quyền thành phố đưa về đây, chôn cất cẩn thận.
Nghĩa tử là nghĩa tận, chẳng ai dám sơ sẩy với người đã khuất. Nhiều nhà, khi thấy cạnh mộ người thân của mình có mộ không chủ, lại phát tâm xin phép Ban quản lí nghĩa trang cho bỏ tiền xây lại đẹp đẽ, để các cụ có bạn.
Khi đến viếng mộ nhà mình, cũng thắp hương đốt tiền vàng luôn cho họ. Mỗi mộ được hơn một mét vuông đất. Khi quy hoạch thì có lối đi ngang dọc giữa các hàng mộ, nhưng bây giờ, các chân mộ xây bè ra, hầu như không có chỗ đặt chân cho cỏ mọc.
Đồ lễ được đặt ngay trên mặt mộ, chỗ nào rộng thì con cháu cùng vào khấn, chỗ nào chật thì từng người lách vào, chẳng ai lấy thế làm phiền. Hà Nội đất hẹp người đông, các cụ ở chật quen rồi? Nghi ngút khói hương.
Tàn tro vàng mã bay lả tả. Nhà nào cũng đốt tiền vàng cạnh mộ người thân. Phụ nữ cúng kiếng cẩn thận nên lâu hơn. Các ông làm nghĩa vụ rất nhanh rồi vào hàng nước giải lao.
Chợ và tiền ở nghĩa trang
Hàng nước mọc ra như nấm ở mọi ngóc ngách. Những hàng nước gần trung tâm là nơi người ta giao dịch đủ loại dịch vụ: tô lại bia, sơn lại mộ, trồng cỏ hay trồng hoa, thay ốp đá...
Mặc dù đã được chia thành hàng lối và đánh số cẩn thận từ khi mới thành lập nhưng vì quá nhiều mộ, lại giống nhau nên trừ những mộ có vị trí đặc biệt hoặc đi thăm nhiều lần nên nhớ còn thì dù biết số lô, số mộ nhưng vẫn rất khó tìm được mộ người thân của mình giữa thành phố của những người chết.
Đừng lo, đã có một đội ngũ những người lái xe ôm sẵn sàng chở bạn đến những khu mộ xa và rất đông những người dân địa phương từ bà già, con trẻ đến các phụ nữ, ai cũng săm sắn hỏi han, sẵn sàng dẫn bạn đi.
Đến mộ, họ lau chùi, nhổ cỏ, quét dọn quanh mộ, chạy đi mua những thứ còn thiếu nếu bạn nhờ... Nếu trời mưa, còn có thêm dịch vụ căng bạt che mưa cho bạn thắp hương. Nửa tiếng, thù lao của họ là 20.000 đồng.
Gia đình tôi có 14 ngôi ở đây, thường mỗi năm lên thăm hai lần. Họ đông, nhiều con cháu, phải thuê xe riêng.
Người đi lẻ, có thể mua vé được bù lỗ của Ban phục vụ tang lễ thành phố, chỉ 40.000 đồng khứ hồi.
Tiết Thanh minh, mùa cải mộ, từ mờ đất đã có khoảng 30 xe, mỗi xe mấy chục người chạy rầm rầm. Buổi chiều cũng có nhưng vắng xe hơn.
Nhiều năm nay, chúng tôi đã ủy thác cho chú Thác có nhà cạnh đấy trông nom, hương khói hộ những hôm Rằm, mùng Một. Mỗi lần đi viếng mộ, chỉ cần gọi điện cho chú dặn dò, chú sẽ thịt gà, luộc sẵn để xe qua vào lấy mang ra mộ.
Lễ xong, cả nhà lại vào đấy nghỉ ngơi, rửa tay chân, ăn trưa, tiền nong nhiều ít không quan trọng.
Cửa hàng nhà chú bán đủ thứ trên đời. Ngoài các việc như xây mộ, ốp lát mộ, khắc bia... chú Thác còn có thêm một nghề nữa là tìm mộ thất lạc.
Để làm được việc này, chú phải có trí nhớ rất tốt cùng sự kiên nhẫn, tỉ mỉ: Những lúc rảnh, chú lần mò vạch cỏ đọc tên từng ngôi mộ chưa có người nhận, đánh dấu vị trí, ghi chép lại rồi báo cho người nhà biết. Tìm được mộ, gia chủ vui mừng, chẳng tiếc tiền thưởng.
Khá nhiều người lại chọn cách đơn giản hơn là thuê một hai cái chiếu trải ngay trong các nhà nghỉ chân trong nghĩa trang, ngả đồ lễ ra thụ lộc như đi píc-níc.
Nhà nọ kề vai sát cánh nhà kia, chuyện trò rôm rả lắm, phải cái hơi bụi. Cần thêm cái gì, mấy cô hàng nước phục vụ liền, từ trứng luộc, bánh tẻ, khoai sắn luộc đến nấu thêm bát mì, pha ấm trà nóng.
Đi thăm mộ ở Yên Kỳ, Bất Bạt, có một thú vui là thăm chợ họp ngay trong nghĩa trang, sầm uất chẳng kém bất cứ cái chợ nào. Đồ lễ xen với đồ cho người sống. Nhiều nhất là bê thui, bày kín hai chục sạp.
Người mua xúm đông xúm đỏ, chẳng rẻ hơn Hà Nội bao nhiêu nhưng cứ mua rồi khệ nệ tay xách nách mang về, như quà quê. Gà nhiều, trứng lắm, cá tôm trai ếch chẳng thiếu thứ gì.
Các loại rau củ cây nhà lá vườn xanh tươi mát mắt. Đừng mua ốc ở đây. Trông vỏ đen nhức, nhưng chính hiệu ốc bươu vàng. 52 năm hoạt động, nghĩa trang Yên Kỳ, đem lại nguồn thu cho dân Phú Sơn và các xã lân cận.
Sự hấp dẫn của đồng tiền khiến nhiều trẻ em bỏ học, cả ngày lang thang ở nghĩa trang.
Chị Lê Thị Hội, cùng hai người em gái làm “dịch vụ lau dọn mộ” 40 năm nói: “Bọn tôi quá thiệt thòi, hồi bé chẳng đứa nào được học hành. Thấy có cái nghĩa trang của dân Hà Nội mở ở đây, bố mẹ chúng tôi ngày ấy bảo mấy chị em ra xem có ai thuê làm việc gì thì làm kiếm tiền. Lâu lâu quen rồi thành cái nghiệp luôn”.
Mỗi mộ được hơn một mét vuông đất. Khi quy hoạch thì có lối đi ngang dọc giữa các hàng mộ, nhưng bây giờ, các chân mộ xây bè ra, hầu như không có chỗ đặt chân cho cỏ mọc.
Đồ lễ được đặt ngay trên mặt mộ, chỗ nào rộng thì con cháu cùng vào khấn, chỗ nào chật thì từng người lách vào, chẳng ai lấy thế làm phiền. Hà Nội đất hẹp người đông, các cụ ở chật quen rồi?