Nghệ nhân phản ứng
Đông đảo nghệ nhân, đại diện cộng đồng chủ thể của di sản, chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý trong lĩnh vực di sản văn hoá nói chung và di sản văn hoá phi vật nói riêng có mặt tại sự kiện Đánh giá công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể sau khi được ghi danh khai mạc sáng 26/8.
Đây là dịp các nhà quản lý, nhà khoa học, chuyên gia, nghệ nhân... đánh giá tổng thể công tác quản lý nhà nước về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trong các Danh sách của UNESCO và Danh mục quốc gia sau khi được ghi danh tới nay.
Các nhà quản lý, nghệ nhân trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể giữa các địa phương nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình quản lý, tăng cường sự phối hợp giữa các địa phương cùng có chung di sản được ghi danh đối với những vấn đề liên quan đến chuyên môn.
Hội thảo - hội nghị - tập huấn "Đánh giá công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể sau khi được ghi danh" do Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch tổ chức sáng 26/8 tại Hà Nội.
Nhân dịp này, vấn đề đưa di sản ra khỏi không gian thiêng để biểu diễn, trình diễn, đặc biệt trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ được nêu ra một cách thẳng thắn, trực diện. Đa phần các nghệ nhân thực hành di sản phản đối việc xem di sản tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ ra khỏi không gian thiêng để phục vụ nhu cầu biểu diễn, trình diễn.
Nghệ nhân ưu tú (NNƯT) Nguyễn Tất Kim Hùng - thủ nhang đền Nguyên Khiết Linh Từ (102 Hàng Bạc, Hà Nội) khẳng định thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là di sản tâm linh, không phải di sản nghệ thuật trình diễn. Di sản này cần phải thực hiện trong đền đài điện phủ. Ở các giá đồng người thực hành phải cúi lậy các thánh mẫu và chư vị tiên thánh đang ngự bên trên ban thờ, những vật dùng đồ dùng, pháp khí, đạo cụ như khăn áo thánh, đao kiếm, cờ... đều phải mang tính thiêng.
Việc mang di sản ra khỏi không gian thiêng để biểu diễn bị nhiều người phản đối.
“Các đồ dùng, pháp khí, đạo cụ... trước khi thực hành đều phải có hình thức thư hương để tạo sự linh thiêng rất đặc biệt trong nghi lễ chứ không thể đem ra các không gian ngoài đền đài điện phủ. Các cuộc trình diễn hay biểu diễn thời trang hầu đồng trên sân khấu như thế làm biến đổi hoàn toàn tính chất các mối quan hệ tâm linh giữa thầy đồng với thánh thần của họ, cũng như với các tín đồ đến tham dự”, NNƯT Nguyễn Tất Kim Hùng nêu.
Ông cũng cho biết các hoạt động thực hành di sản có dấu hiệu sai lệch đang diễn ra liên tục, khắp nơi. Bên cạnh đó, với tư cách là một người thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, NNƯT Nguyễn Tất Kim Hùng phản đối việc sân khấu hóa trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu.
Đồng tình với NNƯT Nguyễn Tất Kim Hùng, NNƯT Trần Thị Huệ - thủ nhang phủ Tiên Hương (Vụ Bản, Nam Định) khẳng định thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ mang ý nghĩa tâm linh, vì vậy việc đem di sản này ra khỏi không gian thiêng để trình diễn, biểu diễn gây nhiều bức xúc trong cộng đồng thực hành di sản này. Bà Trần Thị Huệ mong muốn cơ quan quản lý tăng cường phổ biến cho các thanh đồng, đạo quan về thực hành tín ngưỡng tâm linh khác với sân khấu nghệ thuật.
Quảng bá di sản đúng cách
Để cộng đồng hiểu đúng giá trị, hiểu rõ các thành tố của di sản, GS.TS Nguyễn Chí Bền, nguyên Viện trưởng Viện VHNT quốc gia Việt Nam - cho rằng cần tìm đúng hướng quảng bá di sản bởi mỗi di sản văn hóa phi vật thể có đặc thù riêng.
“Một số cơ quan truyền thông đưa ra khái niệm trình diễn di sản - một biện pháp để cộng đồng, đặc biệt là người nước ngoài hiểu rõ về di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam. Tôi nghĩ không có một thuật ngữ như thế, bởi các hình thức di sản văn hóa phi vật thể mà Công ước năm 2003 của UNESCO và Luật Di sản Văn hóa quy định, không phải hình thức nào cũng có thể trình diễn”, ông Nguyễn Chí Bền nhấn mạnh.
Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu cần thực hiện trong không gian thiêng như đền, phủ, điện.
Ông khẳng định trong quá trình quảng bá di sản cần quan tâm đến nguyên tắc đạo đức dành cho bảo vệ di sản văn hoá phi vật thể, đặc biệt trong việc mô phỏng, tái tạo di sản văn hóa phi vật thể, nhất là tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ. Không gian thiêng và không gian thế tục của nơi thờ tự cần được chú trọng khi xem xét, đánh giá hoạt động mô phỏng, tái tạo di sản văn hóa phi vật thể.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội - khẳng định di sản rất quan trọng nhưng mong manh trước sự thay đổi của thời cuộc. Ông đề xuất các địa phương khi tổ chức các sự kiện liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu, cần có sự tham vấn đối với Bộ VHTTDL thông qua Cục Di sản văn hóa.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội đề xuất các địa phương khi tổ chức các sự kiện liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu, cần có sự tham vấn đối với Bộ VHTTDL.
"Đây không phải di sản có thể tổ chức ở đâu, làm gì cũng được, vì vậy sự nhạy cảm của các địa phương phải thể hiện qua tham vấn cho các cơ quan của Bộ VHTTDL. Đối với các cơ quan T.Ư, Bộ VHTTDL, Cục Di sản văn hoá khi có vấn đề xảy ra cần rút kinh nghiệm, không đưa ra quyết định nhanh chóng mà cần trao đổi với địa phương và những bên có liên quan, để có thông tin cụ thể, chính xác", PGS.TS Bùi Hoài Sơn nêu.
Thời gian tới, PGS.TS Bùi Hoài Sơn mong muốn sớm có các văn bản quy định về vấn đề này trong khi chờ Luật Di sản văn hóa sửa đổi.
PGS.TS. Lê Thị Thu Hiền - Cục trưởng Cục Di sản văn hóa - khẳng định thông qua buổi làm việc ngày 26/8, Cục Di sản văn hóa ghi nhận những ý kiến của các nhà quản lý, nhà khoa học, chuyên gia, nghệ nhân... về việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể sau khi được ghi danh. Lãnh đạo Cục Di sản văn hóa nhấn mạnh những ý kiến tại hội thảo sẽ là những góp ý để Cục Di sản văn hóa sớm hoàn thành văn bản chấn chỉnh các hoạt động bảo vệ di sản, đáp ứng nhu cầu thực tiễn.